Blog

Szukaj
Strona głównaBlogZdrowy tryb życiaStarość – dlaczego się starzejemy i co się wtedy dzieje w naszym organizmie?
Zdrowy tryb życia•

30.11.2020

Starość – dlaczego się starzejemy i co się wtedy dzieje w naszym organizmie?

Autor artykułu: dietetyk kliniczny Mario Vu @karmiciel

W mniej więcej 25-30 roku życia osiągamy kwiecie wieku. W tym okresie z reguły cieszymy się największą witalnością. Jest to przeważnie najaktywniejszy czas w naszym życiu, po którym następuje rozwój procesów starzenia, objawiający się stopniowym spadkiem naszej kondycji. W pracy może być nam trudniej się skupić, po przejściu się schodami zaczyna nas łapać zadyszka, a nieprzespana noc daje się we znaki silniej, niż niegdyś. Na głowie pojawiają się siwe włosy, a na jeszcze nie tak dawno gładkiej i promiennej skórze zaczynamy obserwować pierwsze zmarszczki i przebarwienia. Tak, są to jedne z objawów starzenia.

Czego dowiecie się z poniższego artykułu?

Dlaczego młodość wiecznością nie jest? Cóż, istnieje wiele potencjalnych odpowiedzi na to pytanie, jednak procesy stojące za zjawiskiem starzenia są tak złożone, że trudno tą sprawę jednoznacznie rozstrzygnąć.

O roli wolnych rodników w procesach starzenia wspominaliśmy w innym artykule. Jaka żywność jest najbogatsza w antyoksydanty? Czym są wolne rodniki?

Nagromadzenie się tych cząsteczek w naszym organizmie wywołuje stres oksydacyjny, odpowiedzialny za rozległe uszkodzenia komórek, których kumulacja niesie ze sobą zmiany prowadzące do starzenia się organizmu.

Immunologiczna teoria starzenia

Każdego dnia narażani jesteśmy na czynniki patogenne znajdujące się wokół nas. Należą do nich między innymi mikroorganizmy chorobotwórcze, takie jak: bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty, a także zanieczyszczenia chemiczne (substancje toksyczne, żrące). Przedostają się one do naszego organizmu drogą oddechową, pokarmową, a także przez skórę. Na szczęście nasz organizm uzbrojony jest w układ odpornościowy, niezwykle złożony system zwalczania potencjalnych zagrożeń.

Zachęcamy do zapoznania się a z naszym artykułem. Dieta odmładzająca – jak odżywianie może spowolnić procesy starzenia się?

Pierwszą linię obrony obejmują: skóra, błony śluzowe oraz wytwarzane przez nas wydzieliny. Kolejną barierę stanowią wyspecjalizowane komórki, odpowiedzialne są za wykrywanie, identyfikację oraz eliminację patogenów, które przedostały się przez pierwszą barierę. W reakcji immunologicznej istotną rolę odgrywa również stan zapalny, który odpowiada za usunięcie czynnika chorobotwórczego, aby następnie umożliwić powrót narażonych wcześniej komórek i tkanek do stanu fizjologicznego. Procesy starzenia mogą mieć ścisły związek z postępującym w czasie obniżeniem sprawności układu immunologicznego. Wraz z upływem czasu sprawność mechanizmów obronnych znacząco się osłabia, czego skutkiem jest zwiększona podatność na infekcje i urazy, a zdolność organizmu do regeneracji i niszczenia komórek starych, uszkodzonych oraz nowotworowych na drodze apoptozy (mechanizmu programowanej śmierci komórek) ulega zmniejszeniu, czego konsekwencją jest nagromadzenie w organizmie komórek z defektami. Wraz z wiekiem dochodzi również do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego, który sprzyja pojawianiu się chorób wieku podeszłego.

Telomerowa teoria starzenia

Kod genetyczny jest niesamowicie długą nicią, w której zapisana jest instrukcja obsługi naszego całego organizmu. Nasze DNA jest ściśle upakowane w struktury zwane chromosomami. Można je porównać do sznurówek buta zakończonych skuwkami, które chronią je przed rozpruciem. Funkcję skuwek w chromosomach pełnią tak zwane telomery. Za każdym razem, kiedy dochodzi do podziału komórki, ulegają one naturalnemu skróceniu, oszczędzając nasz cenny i wyjątkowy materiał genetyczny. Gdybyśmy nie byli w nie zaopatrzeni, z każdym podziałem mogłoby dojść do utracenia genów odpowiedzialnych za konkretne funkcje w naszym organizmie lub komórkach, co mogłoby prowadzić do katastrofalnych skutków. Dzięki nim, nasze komórki są w stanie podzielić się około 50 razy. Później komórkę uznaje się za “starą”, niezdolną do dalszego podziału, którą czeka już jedynie śmierć na drodze apoptozy. Zatem, telomerowa teoria starzenia postuluje, iż za procesy starzenia odpowiada ograniczona zdolność do podziału komórek. Teoretycznie, gdyby nasze zdrowe komórki miały nieograniczoną zdolność podziału, moglibyśmy żyć wiecznie lub chociaż o wiele, wiele dłużej. Taką właściwość posiadają jedynie komórki nowotworowe.

Starzenie się obejmuje szereg przemian zachodzących na poziomie komórkowym, czego efektem są postępujące zaburzenia dotyczące wszystkich układów w naszym organizmie. Nietrudno jest nam rozróżnić osobę starszą od młodszej, bowiem w trakcie starzenia człowiek przechodzi ogromne zmiany.

Zdrowa dieta i aktywność fizyczna odgrywa ogromną rolę w opóźnianiu procesów starzenia organizmu. Nie zawsze jednak mamy czas na przygotowywanie urozmaiconych i zbilansowanych posiłków. Catering dietetyczny jest wspaniałym rozwiązaniem dla osób, które chciałyby się zdrowo odżywiać, ale nie mają czasu na gotowanie.

Co się tak naprawdę kryje za procesem starzenia się organizmu?

Zmniejszenie masy mięśniowej

Głównym zadaniem mięśni jest ruch i utrzymanie prawidłowej postawy ciała, a także pracę poszczególnych narządów, m.in. serca, jelit, języka, czy gałek ocznych. Odpowiadają one również za metabolizm energetyczny. Z upływem czasu, dochodzi do stopniowego zmniejszenia masy mięśniowej. U osób w wieku powyżej 50. roku ubytek ten wynosi średnio ok. 1-2% na rok. Zjawisko to nazywane jest sarkopenią, której efektem jest postępujące osłabienie i spowolnienie pracy mięśni. Aby zapobiec rozwojowi sarkopenii jest dbanie o formę mięśni poprzez regularną aktywność fizyczną. Korzystne mogą być w tym przypadku ćwiczenia aerobowa i oporowe, które mogą zatrzymać ubytek masy mięśniowej, mało tego, są w stanie umożliwić jej przyrost. Kolejnym czynnikiem, który może zapobiegać rozwojowi sarkopenii jest odpowiednia podaż białka w diecie, które stanowi budulec dla naszych mięśni.

Utrata tkanki kostnej

Układ szkieletowy umożliwia nam poruszanie się, chroni nasze organy wewnętrzne, jest miejscem wytwarzania szpiku kostnego oraz stanowi rezerwuar wapnia. Nasze kości poddawane są ciągłej przebudowie. Za ten proces odpowiedzialne są komórki tkanki kostnej: osteoklasty rozkładające tkankę kostną oraz osteoblasty odpowiedzialne za odbudowę kości. Na skutek starzenia się dochodzi do stopniowego ubytku tkanki kostnej. Kości stają się kruche, stają się bardziej podatne na złamania i uszkodzenia.

W parze ze starzejącym się organizmem, starzeją się też osteoblasty, a ich liczba maleje. Ze względu na ich obniżoną aktywność związaną między innymi ze stresem oksydacyjnym, wywołanym przez działanie wolnych rodników, dochodzi do zaburzenia regeneracji masy kostnej, która w wieku podeszłym predysponuje do wystąpienia osteoporozy. Sposobem na obniżenie ryzyka rozwoju tej choroby jest dostarczenie organizmowi w ciągu całego życia odpowiedniej ilości wapnia, którego źródłem są produkty mleczne, a także mak, sezam, nasiona chia, czy natka pietruszki.

Kolejnym istotnym składnikiem w profilaktyce osteoporozy jest witamina D, która uczestniczy w procesie mineralizacji kości. Warto wyjść w ciągu dnia na zewnątrz, aby pod wpływem promieni słonecznych wyprodukować ją w naszej skórze, a w okresie jesienno-zimowym dobrym posunięciem jest wprowadzenie suplementacji. Można ją znaleźć również w produktach spożywczych takich jak: węgorz, śledź, grzyby, jaja i tłuste produkty mleczne.

Zmiany zachodzące w skórze

Skóra pod względem wielkości jest naszym największym narządem. Stanowi ona naturalną barierę chroniącą organizm przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Poza tym pełni wiele innych funkcji takich jak: odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego, termoregulacja organizmu, regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej, a zawarte w naskórku pigmenty – melaniny, chronią nas przed szkodliwym działaniem promieni ultrafioletowych (UV).

Jak wcześniej zostało już wspomniane, w naszej skórze zachodzi też synteza witaminy D pod wpływem promieni słonecznych. Starzenie się skóry jest procesem złożonym, za które odpowiadają czynniki wewnętrzne (czynniki genetyczne, układ hormonalny oraz immunologiczny) oraz zewnętrzne, wynikające głównie z działania promieni słonecznych, ale również z zanieczyszczeń środowiska oraz niewłaściwego stylu życia, np. palenia tytoniu, czy nieprawidłowej diety. Chociaż wielu z nas opalenizna może dodawać uroku, długotrwała ekspozycja organizmu na promieniowanie UV w ciągu życia powoduje uszkodzenia w strukturach DNA oraz nasilenie syntezy wolnych rodników.

Dochodzi przez to do zaburzenia produkcji kolagenu przy jednocześnie zwiększonej syntezie kolagenaz – enzymów odpowiedzialnych za rozkład tego białka, przez co starzejąca się skóra traci stopniowo elastyczność, staje się wiotka i przesuszona. Zaczynają pojawiać się zmarszczki, a w wyniku nieprawidłowej produkcji melaniny, dochodzi do powstawania przebarwień. Aby zachować młody wygląd skóry na dłużej, należy zrezygnować z nadmiernego opalania się, zarówno na słońcu, jak i w solarium, a w bardziej słoneczne dni rozważyć zastosowanie kremów z filtrem UV.

Czy dietą można zahamować procesy starzenia? Zapraszamy po odpowiedź na to pytanie do naszego artykułu.

Zmiany neurodegeneracyjne

Układ nerwowy stanowi nasze centrum dowodzenia. Steruje aktywnością całego organizmu i odpowiada za przetwarzanie informacji płynących ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego umysłu. To dzięki niemu poznajemy, tworzymy, modyfikujemy i przechowujemy informacje odbierane z otaczającego nas świata. Zjawiskiem charakterystycznym dla starzenia się komórek, w tym komórek nerwowych jest gromadzenie się w nich szkodliwych substancji, które odpowiedzialne są za produkcję wolnych rodników i nasilenie stresu oksydacyjnego. Ich nadmierna kumulacja w tkance mózgowej przyczynia się do uszkodzeń komórek nerwowych i indukcji zmian neurodegeneracyjnych.

Pogorszeniu ulega też krążenie mózgowe oraz przekaźnictwo nerwowe. Skutkiem tego jest postępujące upośledzenie funkcji poznawczych. Zaczynają się pojawiać problemy z pamięcią, koncentracją i przetwarzaniem informacji. U osób starszych dochodzi też do tworzenia i odkładania się patologicznych białek, między innymi: amyloidów-β, białka tau, czy α-synukleiny, które przyczyniają się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona.

Zaburzenia wzroku

Oczy pozwalają nam na odbieranie oraz analizę szerokiego zakresu bodźców pochodzących ze środowiska zewnętrznego. Dają nam zdolność obserwacji tego, co nas otacza. W wyniku starzenia funkcje narządu wzroku ulegają pogorszeniu, co prowadzić może zaburzeniami widzenia, a nawet ślepoty. Proces ten jest bardzo złożony i wielopoziomowy. Zacznijmy od powiek, które stają się wiotkie, ze względu na osłabienie mięśni gałki ocznej. Dochodzi też do stopniowego zaniku gruczołu łzowego, skutkującego obniżeniem produkcji łez, a tym samym odwodnieniem. Rogówka staje się coraz cieńsza, płaska i zaczynają gromadzić się w niej sole wapnia i cholesterolu, czego następstwem jest utrata przejrzystości i osłabienie ostrości wzroku. Soczewka z kolei ulega pogrubieniu, ze względu na tworzące się na jej powierzchni nowych powłok. Skutkiem czego jest utrata elastyczności i pojawienie się problemów z widzeniem. Uszkodzenia białek tworzących soczewkę powoduje zmętnienie, zwane zaćmą. Z kolei następstwem gromadzenia się zmian zachodzących w plamce żółtej jest jej zwyrodnienie. Choć sam ten proces jest złożony, największą rolę odgrywa tutaj stres oksydacyjny.

Palenie tytoniu

Szkodliwe działanie papierosów związane jest z obecnością nikotyny oraz dymu tytoniowego, wydzielanego podczas palenia. Jest on bogatym źródłem wolnych rodników (które jak wiemy już, sprzyjają procesom starzenia), a także substancji toksycznych i rakotwórczych. Najbardziej widoczne zmiany spowodowane paleniem tytoniu można zaobserwować na skórze. Poza wolnymi rodnikami, w dymie tytoniowym znajdują się szkodliwe substancje, które uszkadzają komórki naskórka. Nikotyna z kolei przyczynia się do zwiększonej aktywności enzymów odpowiedzialnych za rozkład kolagenu. Następstwem tego jest naruszenie ciągłości, utrata elastyczności skóry i pojawienie się zmarszczek. Dym tytoniowy zaburza też prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, skutkując osłabieniem odporności. Przyczynia się również do charakterystycznych u osób starszych zaburzeń, takich jak upośledzenie procesów regeneracji, łysienie, czy choroby nowotworowe.

Hiperglikemia

Wraz z wiekiem efektywność działania insuliny spada, a w komórkach β trzustki dochodzi do nieprawidłowości w jej wydzielaniu. Pomimo tego zjawiska, produkcja tego hormonu przeważnie wystarcza do zapewnienia nam prawidłowej glikemii. Może ona jednak zostać zaburzona, w szczególności u osób o predyspozycjach genetycznych, ale również otyłych, prowadzących niezdrowy tryb życia (wysoko przetworzona dieta, bogata w węglowodany proste, mała aktywność fizyczna). W takiej sytuacji znacząco wzrasta ryzyko rozwoju cukrzycy typu II. Jedne z wczesnych badań dotyczących wpływu hiperglikemii na procesy starzenia (Vracko R. i wsp. 1975) wykazały, iż komórki pobrane od osób cierpiących na cukrzycę posiadały znacząco mniejszą zdolność do podziału, w porównaniu do komórek osób zdrowych. Co więcej, posiadały one cechy charakterystyczne dla komórek starych.

W tym artykule dokładnie opisaliśmy schemat postępowania w przypadku występowania cukrzycy. Cukrzyca – objawy i powikłania. Czego nie jeść przy cukrzycy?

Końcowe produkty zaawansowanej glikacji (AGEs)

Szkodliwe produkty powstałe w wyniku niezliczonych reakcji metabolicznych i ich odkładanie się w organizmie są jednym z czynników, które wpływają na pogorszenie się naszej kondycji zdrowotnej. Jednym z procesów mających znaczący wpływ na przyśpieszenie starzenia należy nieenzymatyczna glikacja białek. W wyniku licznych przemian zwanych reakcją Maillarda, powstają cząsteczki AGEs, prowadzące do zmian zarówno w strukturze, jak i funkcji białek, przyczyniając się do uszkodzeń w komórkach i tkankach. Skutkiem tego zjawiska są zaburzenia ze strony układu kostnego, powstawanie zmarszczek oraz upośledzenie regeneracji.

Następstwem gromadzenia się AGEs w tkankach są ich trwałe uszkodzenia, które stanowią jeden z czynników rozwoju chorób związanych z wiekiem starszym, takich jak: cukrzyca, miażdżyca, choroba Alzheimera, zaćma, choroby nerek, układu krążenia oraz układu oddechowego. Spora część z nas lubi dobrze wysmażone mięso, najlepiej z grilla, chrupiące chipsy, frytki i dobrze wypieczone pieczywo i słodkie wypieki. Niestety, to właśnie one są głównym źródłem AGEs w żywności, dlatego warto ich unikać, aby móc cieszyć się młodością nieco dłużej.

Więcej sposobów jak unikać AGEs dowiecie się z artykułu:

W ten oto sposób udało nam się nieco przybliżyć genezę i przebieg procesów zachodzących w trakcie starzenia. W kolejnej części przyjrzymy się możliwym sposobom na ich spowolnienie.

Popularne wpisy na blogu:

Co jeść na rowerze? Dieta rowerzysty
Szybki obiad wegetariański – przepisy z kuchni świata
Jak przebiega trawienie posiłku w praktyce? Czy picie wody rozwadnia enzymy?
Co to superfoods i czy warto je jeść?
Zdrowe kanapki – czy mogą być codziennym elementem diety?
Lista badań kontrolnych, które warto zrobić
Jak przygotować się do szczepienia na koronawirusa?
Jakie badania warto wykonać? Lista badań dla mężczyzn po 50 r.ż.
Jakie badania warto wykonać? Lista badań dla kobiet po 50 r.ż.
Badania profilaktyczne dla mężczyzn po 40 r.ż. – które warto zrobić?
Jakie badania profilaktyczne dla kobiet warto zrobić po 40 roku życia?
Jakie badania dla kobiet warto zrobić po 30 roku życia?
Jakie badania kontrolne warto zrobić po 30? Badania profilaktyczne dla mężczyzn
Badania dla mężczyzn 20-30 r.ż. – Jakie badania krwi wykonać przed 30-stką?
Jakie badania kontrolne wykonać przed 30-stką? Zalecenia dla kobiet 20-30 r.ż.