Jak przebiega trawienie posiłku w praktyce? Czy picie wody rozwadnia enzymy?

Autorka artykułu: dietetyk Joanna Marciszewska

Jak to możliwe, że wyłącznie zapach jedzenia wyzwala tak szybką reakcję Twojego organizmu? Co się dzieje w przewodzie pokarmowym, gdy zobaczysz lub poczujesz smakowitą potrawę? Jak to jest możliwe, że jesteśmy w stanie połknąć pokarm nawet wtedy, gdy stoimy na głowie lub leżymy. W jaki sposób przewód pokarmowy wygrywa z grawitacją?

Jeśli te zagadnienia Cię interesują lub chciałbyś wiedzieć jak długo spożyty posiłek będzie w Twoich jelitach, to zapraszamy do przeczytania tego artykułu. Rozwiejemy również wątpliwości odnośnie picia płynów podczas posiłku, ponieważ część osób uważa, że mogą one rozwodnić enzymy trawienne i prowadzić do niestrawności. Jak jest w rzeczywistości? 

Spis treści:

• Widok i zapach posiłku, czyli początek trawienia… przed jedzeniem
• Czy dieta rozdzielna poprawia trawienie?
• Jak przewód pokarmowy wygrywa z grawitacją?
• Jak przebiega trawienie każdego posiłku?
• Trawienie w jamie ustnej – czy ślina jest sokiem trawiennym?
• Czy żołądek jest miejscem trawienia?
• Jak przebiega trawienie w jelitach? – Etapy trawienia
• Czy picie wody do posiłku osłabia działanie enzymów trawiennych?
• Co powoduje zaburzenia trawienia?
• Jak poprawić trawienie?

Widok i zapach posiłku, czyli początek trawienia… przed jedzeniem

Burczenie w brzuchu, silniejszy apetyt i nadmiar śliny w ustach to nierzadko skutek nie tylko fizjologicznego głodu, ale także działania bodźców, które kojarzymy z jedzeniem.

Co pobudza pracę układu trawiennego poza spożywaniem jedzenia samym w sobie?

• Myślenie o jedzeniu – właśnie dlatego możemy poczuć głód nawet, gdy tylko planujemy jutrzejszy obiad czy wypieki na święta,
• Dźwięki związane z pożywieniem – zarówno odgłosy dobiegające z kuchni (np. skwierczenie cebuli, siekanie warzyw), jak i rozmawianie o jedzeniu wyzwalają pobudzenie procesów trawiennych i są sygnałem dla organizmu, że należy przygotować się na kolejny posiłek,
• Patrzenie na jedzenie – zdjęcia smakowitych potraw, produkty spożywcze w reklamach i filmach oraz wybieranie ulubionych składników w sklepie to także bodźce, które dają naszemu organizmowi znać, że wkrótce coś zjemy,
• Zapach potraw – z pewnością znasz to uczucie, gdy robisz się głodny po wejściu do piekarni, pizzerii, czy do domu, w którym właśnie gotowany jest obiad. Wszystko za sprawą zapachu, który zwykle jest pierwszym bodźcem – możemy poczuć burczenie w brzuchu nawet zanim zobaczymy jedzenie na naszym talerzu,
• Próbowanie jedzenia – smak pożywienia w ustach jest bardzo silnym sygnałem, który ma za zadanie pobudzić procesy trawienne. 

Skoro te czynności sprawiają, że do naszego mózgu dociera informacja o tym, iż należy przygotować się do przyjęcia pokarmu, to o jakim dokładnie przygotowaniu jest mowa? Nasz organizm po odebraniu takiej informacji inicjuje kilka działań przygotowawczych:

• Wydzielanie śliny – ślinianki w jamie ustnej zaczynają wydzielać więcej śliny, która ma za zadanie nawilżyć pokarm, ułatwić przełykanie oraz rozpocząć trawienie węglowodanów,
• Wydzielanie enzymów trawiennych i hormonów związanych z procesem trawienia – to przygotowanie do trawienia jest niezwykle istotne, bo pomaga w efektywnym przebiegu tego procesu. Ciekawym jest fakt, że już samo patrzenie lub wąchanie potraw sprzyja zwiększonemu wydzielaniu enzymów trawiennych.
• Inne zmiany – takie jak m.in. delikatne zwiększenie temperatury ciała, przyspieszenie bicia serca i zmiany w zakresie objętości moczu to kolejne elementy odpowiedzi organizmu na bodziec, który był informacją o tym, że wkrótce spożyjemy pokarm. 

Co ciekawe, te elementy przygotowywania organizmu do przyjęcia pokarmu są znacznie słabiej wyzwalane, gdy jesteśmy pod wpływem stresu lub odczuwamy strach. 

Czy dieta rozdzielna poprawia trawienie?

Istnieją pewne hipotezy, jakoby spożycie w jednym posiłku tłuszczu, białka i węglowodanów miało negatywny wpływ na efektywne trawienie. Jednak należy podkreślić, że nasz przewód pokarmowy jest zdolny do wydzielania enzymów trawiących różne makroskładniki w tym samym czasie. Jednocześnie jesteśmy w stanie trawić składniki w jamie ustnej, żołądku, jelicie cienkim i wchłaniać w jelicie cienkim oraz grubym. Co więcej, wiele naturalnych produktów spożywczych jest mieszanką 2 lub 3 makroskładników, przykładowo rośliny strączkowe to mieszanina węglowodanów i białka, a orzechy to mieszanka tłuszczu i białka. 

Korzystając z niezwykłych zdolności multi-taskingu naszego przewodu pokarmowego możemy śmiało spożywać różne makroskładniki w tym samym posiłku bez obaw o problemy związane z nieefektywnym trawieniem.

Jak przewód pokarmowy wygrywa z grawitacją?

Jesteśmy zdolni do przełknięcia pokarmu i strawienia go nawet gdy jesteśmy w pozycji leżącej lub… stoimy na głowie. Jak to jest możliwe, że grawitacja nie zatrzymuje nam pokarmu w jednym miejscu przewodu pokarmowego, tylko jest on w stanie przemieszać się równomiernie bez względu na pozycję naszego ciała? Za tę wyjątkową i istotną cechę przewodu pokarmowego odpowiadają ruchy perystaltyczne, tzw. ruchy robaczkowe. Te ruchy powstają za sprawą skurczu mięśni narządów takich jak przełyk, żołądek i jelita, powodując przemieszczanie się treści pokarmowej od przełyku aż do odbytnicy. Częstość skurczu mięśni jest zaskakująco regularna – przykładowo w żołądku zauważa się ruchy perystaltyczne o częstości 3x na minutę, z kolei w jelicie cienkim taki skurcz pojawia się co 4-5 sekund. 

Jak przebiega trawienie każdego posiłku?

Trawienie w jamie ustnej – czy ślina jest sokiem trawiennym?

W jamie ustnej wydzielana jest ślina w celu nawilżania pokarmu, ułatwienia gryzienia i rozpoczęcia trawienia. Ślina zawiera enzym trawienny zwany amylazą ślinową, który jest zdolny do trawienia skrobi na mniejsze molekuły. Z uwagi na to, że w jamie ustnej treść pokarmowa jest tylko przez krótki czas, to średnio około 5% spożywanej skrobi ulega strawieniu w tym miejscu. 

Ten enzym ulega dezaktywacji pod wpływem kwaśnego środowiska w żołądku, dlatego trawienie węglowodanów pod jej wpływem trwa do momentu wymieszania pokarmu z kwasem żołądkowym. 

Działanie amylazy ślinowej możemy dostrzec po długim żuciu np. kawałka chleba. Zauważymy, że po chwili zacznie się on robić słodki w smaku – wszystko za sprawą rozpadu skrobi na pojedyncze cukry. 

Czy żołądek jest miejscem trawienia? 

W żołądku rozpoczyna się trawienie białek poprzez działanie pepsyny oraz trawienie tłuszczu – z udziałem lipazy żołądkowej. Po opuszczeniu żołądka treść pokarmowa jest uśredniając jest już częściowo strawiona (rozłożona):

• 30-40% węglowodanów ulega strawieniu zanim przedostanie się do jelita cienkiego,
• Oraz 10-20% białka,
• I mniej niż 10% tłuszczu.

Za trawienie pozostałych składników odpowiadają enzymy wydzielane do jelita cienkiego.

Tempo opróżniania żołądka jest najszybsze dla węglowodanów, a najdłuższe dla białek i tłuszczu. 

W żołądku może rozpocząć się wchłanianie niektórych substancji, takich jak aspiryna czy alkohol. Jednak za wchłanianie większości składników odpowiada przede wszystkim jelito cienkie oraz (w mniejszym zakresie) jelito grube. 

Jak przebiega trawienie w jelitach? Etapy trawienia

Po przedostaniu się treści pokarmowej do jelita cienkiego następuje trawienie tłuszczu, węglowodanów i białka w wyniku działania soków trzustkowych i żółci. Inne składniki, takie jak składniki mineralne, witaminy i cholesterol nie są trawione – są wchłaniane w jelicie w całości.

W jelicie cienkim odbywa się nie tylko trawienie, ale również wchłanianie większości składników. Treść pokarmowa przebywa w tym miejscu średnio od 3 do 10 godzin, przesuwając się w kierunku jelita grubego.

Z kolei w jelicie grubym ruchy perystaltyczne są znacznie rzadsze niż w jelicie cienkim, co przyczynia się do dłuższego czasu przebywania w nim treści pokarmowej – średnio od 18 do 24 godzin. W tym czasie przez ściany jelita wchłaniana jest woda, sód, chlorki, potas i witamina K. Jest to również czas dla bakterii jelitowych, które żywią się resztkami jedzenie i przede wszystkim – błonnikiem pokarmowym. 

Bakterie są zdolne do produkcji witaminy B12, której jednak nie jesteśmy w stanie wchłonąć w jelicie grubym. Syntetyzują również witaminę K, która w przeciwieństwie do B12, może być wchłonięta. Jelito grube odpowiada również za zakończenie procesu trawienia poprzez wydalenie resztek żywności w postaci kału. 

Czy picie wody do posiłku osłabia działanie enzymów trawiennych?

Część osób obawia się spożywania płynów do posiłku z powodu rzekomej zdolności płynów do rozwadniania enzymów trawiennych i zmniejszania ich efektywności. Takie założenie nie ma jednak potwierdzenia naukowego i ilość płynów, którą standardowo wypijamy (czyli o 1-3 szklankach, a nie o 5 litrach) nie powinna osłabić działania enzymów wydzielanych do przewodu pokarmowego. Nasz układ pokarmowy jest przyzwyczajony do przyjmowania mieszanki płynu z żywnością stałą, ponieważ znaczna część produktów naturalnych zawiera dużą ilość wody. Przykładowo, pomidory, ogórki, truskawki, grejpfruty i arbuzy zawierają ponad 90% wody. Około 20-30% dziennego zapotrzebowania na płyny dostarczamy sobie naturalnie z żywnością, zatem możemy być spokojni o efektywność procesów trawiennych nawet jeśli sięgamy przy posiłku po drugą szklankę wody. 

Co powoduje zaburzenia trawienia?

Dużo większym zagrożeniem dla efektywności trawienia są czynniki takie jak:

• Nasilony stres lub uczucie lęku – takie emocje powodują spowolnienie pracy przewodu pokarmowego, mniejszą zdolność wydzielania enzymów trawiennych i śliny. Właśnie dlatego warto dbać o dobrą atmosferę i spokój podczas spożywania posiłków.
• Zbyt szybkie jedzenie – pośpiech przy spożywaniu pokarmów sprzyja niewystarczającemu rozgryzaniu kęsów w jamie ustnej. Duże kawałki jedzenia trawią się dłużej i mniej efektywnie w dalszych częściach przewodu pokarmowego.
• Bardzo intensywny wysiłek fizyczny – sięganie po ciężkostrawne potrawy w czasie wielogodzinnej jazdy na rowerze lub pomiędzy intensywnymi seriami ćwiczeń może okazać się bardzo nieprzyjemnym doświadczeniem właśnie z uwagi na nieefektywne procesy trawienne. W czasie intensywnej aktywności fizycznej nasz organizm „skupia się” na dotlenieniu mięśni szkieletowych, dlatego układ pokarmowy jest mniej dokrwiony i mniej dotleniony, a jego praca jest spowolniona.

• Choroby przewodu pokarmowego – zarówno zakaźne, jak i niezakaźne choroby układu trawiennego mogą znacznie zaburzyć trawienie i pogorszyć nasze samopoczucie po posiłkach. W przypadku występowania regularnych objawów, takich jak zgaga, bóle brzucha, wzdęcia, gazy, biegunki i zaparcia, warto skontaktować się z lekarzem i znaleźć przyczynę tego problemu. 

Jak poprawić trawienie?

Podsumowując, nasz przewód pokarmowy to niesamowity, rozsądnie zaprogramowany układ narządów, które umożliwiają nam trawienie posiłków bez względu na porę dnia, pozycję ciała, czy skład potrawy. Mitem jest, że nie powinniśmy sięgać po płyny w czasie jedzenie, a rozdzielanie makroskładników na pojedyncze posiłki nie ma większego sensu z naukowego punktu widzenia. To, co ma realny wpływ na efektywność trawienia to nasz stan zdrowia, stan psychiczny, tempo jedzenia i odstęp między aktywnością fizyczną a przyjmowaniem pokarmu.