Biegunka – przyczyny, objawy, dieta przy biegunce. Co można jeść przy biegunce?

Autorka artykułu: dietetyczka kliniczna Agata Cyran

Biegunka (rozwolnienie) to stan zaburzenia trawienia, który co jakiś czas znacząco wpływa na funkcjonowanie i samopoczucie człowieka. Biegunka to oddawanie stolca o płynnej konsystencji częściej niż 3 razy dziennie. Z jej powodu może wystąpić groźne odwodnienie oraz utrata elektrolitów. Z tego artykułu dowiesz się co jeść i pić przy biegunce, jakie są rodzaje i przyczyny biegunki, jak pogodzić dietę biegunkową z współistniejącą insulinopornością oraz jakie probiotyki stosować podczas biegunki.

Spis treści:

• Jaka jest definicja biegunki?
• Rodzaje biegunki
• Biegunka ostra
• Biegunka przewlekła
• Co jeść przy biegunce?
• Co pić przy biegunce?
• Co pić przy biegunce – doustne płyny nawadniające
• Menu przy biegunce – co jeść, aby poprawić samopoczucie? Domowe sposoby na biegunkę
• Jakie probiotyki stosować podczas biegunki?
• Co jeść w czasie biegunki, jeśli mamy insulinooporność?
• Jakie badania wykonuje się w celu ustalenia przyczyny biegunki?
• Jak uchronić się przed biegunką? Profilaktyka 

Jaka jest definicja biegunki ?

Biegunka (rozwolnienie) to zaburzenie w trawieniu jedzenia, objawiające się częstym oddawaniem kału, który może mieć zmienioną konsystencję i zwiększoną objętość. U dorosłych, biegunką nazywamy zazwyczaj oddawanie stolca o zmienionej konsystencji: płynnej lub papkowatej częściej niż 3 razy na dobę. Razem z biegunką mogą wystąpić dodatkowe objawy, takie jak: gorączka, mdłości, wymioty, ogólne osłabienie. Na szczęście, biegunka w większości przypadków ustępuje samoistnie. Należy jednak pamiętać, że powikłania biegunki mogą być poważne i prowadzić nawet do śmierci (głównie w przypadku dzieci).

Rodzaje biegunki

Ze względu na długość trwania biegunki możemy ją podzielić na:

• biegunkę ostrą – poniżej 7 dni
• biegunkę utrzymującą się – do 14 dni
• biegunkę przewlekłą – powyżej 4 tygodni

Biegunka ostra

Do głównych przyczyn biegunki ostrej zaliczamy: zakażenia wirusowe, bakteryjne zakażenie układu pokarmowego (np. bakterią E.coli), alergie poakrmowe i nietolerancje, antybiotykoterapię, niektóre leki (np. stosowane w niedoczynności tarczycy, leki przeciwzapalne), zatrucia pokarmowe (np. poprzez spożycie nieświeżego jedzenia) czy nieprawidłową higienię (nie mycie rąk, spożycie brudnych warzyw lub owoców, wypicie wody o nieznanym pochodzeniu i wątpliwej czystości).

Warto również wspomnieć o biegunce podróżnych, która skutecznie może wpłynąć na plan wycieczki, na kilka dni uniemożliwiając wyjście z pokoju hotelowego. Biegunka podróżnych dotyka najczęściej osoby udające się do krajów o niższym standardzie higienicznym. Wyobraźmy sobie przyjazd do ciepłego kraju, od razu chcielibyśmy spróbować dojrzałych w pełnym słońcu owoców czy warzyw, zapominając często o ich umyciu lub do ich umycia wykorzystaliśmy wodę z kranu, która również może zawierać wirusy powodujące biegunkę. Winowajcą biegunki podróżnych są najczęściej bakterie, np. Escherichia Coli. Problem biegunki podróżnych dotyka co roku około 30-70% turystów. W akapicie o profilaktyce biegunek, przygotowaliśmy najważniejsze wskazówki dotyczące tego, jak uchronić się przed biegunką.

Biegunka przewlekła

Przyczyn tego rodzaju biegunki wymagają dokładnej diagnostyki i zastosowania specjalistycznego leczenia. Biegunka przewlekła występuje jako powikłanie celiakii (po spożyciu glutenu) oraz w alergiach i nietolerancjach pokarmowych. Biegunka przewlekła występuje przy stanach zapalnych jelit ( choroba Leśniowskiego-Crohna oraz Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego). Biegunka przewlekła może pojawić się na skutek obecności w układzie pokarmowym tasiemca oraz przy zakażeniu lamblią i czerwonką. Biegunka przewlekła może być również jednym z wielu objawów zapalenia trzustki.

Co jeść przy biegunce?

Jeśli zastanawiasz się nad tym, co jeść w trakcie biegunki, to zwróć uwagę przede wszystkim na spożywane produkty oraz płyny. Mają one kluczowe znaczenie dla samopoczucia, przebiegu choroby i szybkości powrotu do zdrowia. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć co jeść podczas biegunki.

Dieta przy biegunce:

• Należy wyeliminować produkty bogate w błonnik pokarmowy: grube kasze, makarony pełnoziarniste, płatki owsiane górskie, razowe i pełnoziarniste pieczywo, owoce i warzywa ze skórką i pestkami, nasiona roślin strączkowych, orzechy. 
• Dodatkowo, aby nie obciążać przewodu pokarmowego, należy wyeliminować produkty dostarczające dużej ilości tłuszczu: tłuste wędliny, kabanosy, kiełbasy, tłuste mięso, śmietanę, majonez, masło w dużej ilości, smalec, słoninę, tłuste sosy
• Kolejne produkty, które mogą zaostrzać biegunkę to ostre przyprawy, mleko, miód, cukier, produkty wędzone
• Najlepszą obróbką kulinarną będzie gotowanie na parze, pieczenie w folii lub rękawie i gotowanie w wodzie
• Należy zrezygnować ze smażenia, obsmażania i grillowania potraw.
• Słodycze mogą zaostrzać objawy: ciastka, cukierki, batoniki, ciasta, pączki, które ze względu na dużą ilość cukru mogą zaostrzać objawy
• Podstawą diety powinny być produkty, które zawierają mało błonnika: biały ryż, makarony pszenne, jasne pieczywo pszenne lub pszenno-żytnie, chrupkie, wafle ryżowe, sucharki, drobne kasze (manna, kuskus, krakowska), płatki owsiane błyskawiczne, kukurydziane
• Przykładowe potrawy, które można spożywać to: kleiki ryżowe, domowe kisiele z dodatkiem mąki ziemniaczanej bez cukru, kasza manna z rozgniecionym bananem, sucharki delikatnie posmarowane masłem, ryż lub drobna kasza z dodatkiem gotowanych warzyw: marchewki, selera, pietruszki. Powyższe potrawy mają działanie zapierające.

Poniżej przedstawiamy tabelkę produktów zalecanych i niezalecanych w biegunce przewlekłej. W tej tabelce sprawdzisz, co jeść podczas biegunki i które produkty sprawdzą się w diecie przy biegunce przewlekłej.

	Produkty zalecane	Produkty niezalecane
Mleko i przetwory mleczne	Jeśli laktoza (cukier mleczny) jest dobrze tolerowana: sery o obniżonej zawartości tłuszczu, półtłuste lub chude: twarogowy, homogenizowany, kefir, maślanka, zsiadłe mleko, jogurt	Tłuste przetwory mleczne: tłusty twaróg, śmietana 18%, 30%, mleko powyżej 2%, sery topione, śmietankowe, pleśniowe
Produkty zbożowe	Pieczywo pszenne lub pszenno-żytnie, chrupkie, grzanki, pieczywo tostowe, makarony pszenne oraz drobne kasze: manna, kuskus, kukurydziana, jaglana, jęczmienna perłowa, bulgur, ryż biały, płatki owsiane błyskawiczne, ryżowe, jaglane, kukurydziane	Pieczywo pełnoziarniste, razowe, grube kasze: gryczana, pęczak, pełnoziarniste makarony. ryż dziki, brązowy. płatki owsiane górskie, gryczane, dosładzane płatki śniadaniowe
Warzywa	Marchew, pomidory*, bakłażan, cukinia, seler, pietruszka, ziemniaki, sałata, dynia *obrane i pozbawione pestek. W małych ilościach, w końcowej fazie występowania dolegliwości: szpinak, ogórek kiszony, brokuły, kalafior, fasolka szparagowa, seler naciowy	Smażone ziemniaki w postaci frytek, talarków, łódek, placków ziemniaczanych. Warzywa wzdymające: brukselka, kapusty, rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica, ciecierzyca) Warzywa w occie i pikantnych marynatach: pieczarki i grzyby, ogórki, papryka, rzodkiewka
Owoce	Jabłka, brzoskwinie, arbuz, banany, morele, mango, melon (obrane ze skórki) Owoce z drobnymi pestkami/jagodowe: truskawki, maliny, jagody, porzeczki, kiwi, borówki i poziomki (w postaci przetartej) Owoce cytrusowe: mandarynki i pomarańcze (najlepiej spożyć sam miąższ)	Gruszki, śliwki, winogrona, czereśnie i grejpfruty  owoce suszone i kandyzowane
Jaja	Gotowane na miękko lub na twardo, jajecznica bez tłuszczu, omlet	Jajecznica smażona na boczku lub smalcu/dużej ilości masła, jajka gotowane posmarowane majonezem
Produkty mięsne	Chude mięso: indyk, kurczak, królik, cielęcina, chuda wołowina, np. polędwica, wędliny drobiowe (z kurczaka lub indyka)	Tłuste mięso: wieprzowina, np. karkówka, kaczka, tłuste części wołowiny, golonki, kiełbasy, salceson, kabanosy, podroby, konserwy, pasztety
Ryby	Chude: mintaj, dorsz, sandacz W małych ilościach, w końcowej fazie występowania dolegliwości: łosoś, pstrąg, halibut, tuńczyk	Ryby wędzone, w zalewach octowych, w śmietanie, oleju, panierowane
Tłuszcze	Olej roślinny: lniany, rzepakowy, oliwa z oliwek, śmietany o zmniejszonej ilości tłuszczu, 12%, masło, margaryny kubkowe (miękkie)	Smalec, słonina, tłusta śmietana, margaryny twarde
Przyprawy	Delikatne przyprawy i zioła, wszystkie oprócz wymienionych w produktach niezalecanych	Chili, ostra papryka, pieprz, gotowe mieszanki przypraw, gotowe sosy majonezowe, ketchup, kostka rosołowa
Napoje	Jako podstawa – niegazowana woda kawa zbożowa, czarna gorzka herbata, domowe kompoty bez cukru, rozcieńczone wodą soki owocowe i warzywne	Wszystkie napoje gazowane: woda gazowana, słodkie napoje gazowane, napoje z dodatkiem cukru, mocna kawa, alkohol

Schemat postępowania w przypadku biegunki ostrej jest trochę inny. W przypadku wystąpienia tego rodzaju biegunki, najważniejsze jest, żeby nie doprowadzić do odwodnienia organizmu.

Co pić przy biegunce?

Płyny to podstawa podczas biegunki. Jest to najważniejsze zalecenie, ponieważ w trakcie biegunki tracimy bardzo dużo wody (z powodu płynnych stolców). Dlatego podczas biegunki zalecane jest wypijanie minimum 2 litry płynów dziennie – głównie woda i słaba gorzką herbata. Dodatkowo, po każdym wypróżnieniu warto wypić dodatkowe 250 ml wody, aby uzupełnić utracone płyny.

Schemat nawadniania przy biegunce:

Zmiany w masie ciała	Płyny
Spadek masy ciała <5%	50 ml płynu na każdy kilogram masy ciała w przeciągu 3-4 godzin.    + po każdym wypróżnieniu 5-10 ml/kg m.c. Przykład: Osoba ważąca 70 kg powinna wypić 3500 ml płynów + ok. 400-500 ml płynów po każdym wypróżnieniu.
Spadek masy ciała o 5-10%	50-100 ml płynu na każdy kilogram masy ciała w przeciągu 3-4 godzin.   + po każdym wypróżnieniu 5-10 ml/kg m.c.
W przypadku wystąpienia wymiotów	2-5 ml płynów/kg m.c. po każdym epizodzie wymiotów

Co pić przy biegunce – doustne płyny nawadniające

W niektórych przypadkach lekarz może zalecić zastosowanie doustnych płynów nawadniających, tzw. ORS, zawierających elektrolity (głównie sód i potas), których znaczne ilości tracimy podczas biegunki. Nie należy stosować ich samodzielnie, tylko w porozumieniu z lekarzem. Taki płyn możemy również przygotować samodzielnie w domu. 

Przepis na domowy izotonik

• 2 litry wody
• ½ łyżeczki soli
• sok z dwóch cytryn
• 6 łyżek miodu

Wszystkie składniki dokładnie należy wymieszać i popijać drobnymi łykami.

Po zakończeniu intensywnego nawadniania, należy stopniowo wprowadzać pokarmy stałe, według tabelki „biegunka przewlekła – produkty zalecane i niezalecane”. Udowodniono, że wprowadzanie posiłków, ok. 4-5 razy na dobę, poprawia funkcjonowanie i regenerację jelit.

Po biegunce, organizm potrzebuje regeneracji i lepszego odżywienia. Zbilansowaną dietę pudełkową można zamówić na Dietly.pl

Menu przy biegunce – co jeść, aby poprawić samopoczucie? Domowe sposoby na biegunkę

Domowe sposoby na biegunkę – kisiel z siemienia lnianego 

Siemię lniane posiada szereg właściwości, w tym jest bardzo pomocne przy łagodzeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego, dzięki obecności substancji śluzowych i oleistych wyściela błonę śluzową przewodu pokarmowego. 

Jak przygotować kisiel z siemienia lnianego? Należy 2 łyżki siemienia zalać 2 szklankami wody i gotować, aż zacznie się tworzyć kisiel. Bardzo ważne jest, żeby kisiel odcedzić od ziarenek siemienia i wypić sam kisiel. W celu poprawy jego smaku można dodać łyżeczkę domowego soku, np. z jagód. 

Domowe sposoby na biegunkę – czarne jagody

Jagody mają właściwości zapierające i właśnie dlatego świetnie się sprawdzą przy biegunce. Jagody należy poddusić w rondelku, a następnie przetrzeć przez sitko, aby pozbyć się drobnych pestek. Spożywać 2 razy dziennie.

Jakie probiotyki stosować podczas biegunki?

Podczas biegunki dochodzi do zaburzenia równowagi bakterii występujących w jelitach, tzw. dysbiozy jelitowej, która często też występuje po antybiotykoterapii. Nasza mikrobiota jelitowa (mikroflora bakteryjna) bierze udział m.in. w procesach odpornościowych organizmu, tworzeniu witamin (np. K i witamin z grupy B) oraz wpływa na wchłanianie elektrolitów 

Ważne jest, żeby zadbać o to, aby nasze jelita zasiedlały dobroczynne dla organizmu bakterie. Jak to zrobić? Z pomocą przychodzą probiotyki, czyli żywe kultury bakterii i drożdży tzw. “dobre bakterie”, które odbudowują florę bakteryjną jelit. Wybór odpowiedniego probiotyku do walki z biegunką i wspierania organizmu po jej wyleczeniu zależy od przyczyny jej wystąpienia i objawów. Najlepiej przebadane zostały szczepy kwasu mlekowego, np. Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium lactis, Lactobacillus reuteri, Bifidobacterium bifidum oraz drożdże: Saccharomyces boulardii. 

Rodzaj biegunki a probiotyki – tabela

Rodzaj biegunki	Zalecane szczepy probiotyczne
Biegunka z powodu rotawirusa	Saccharomyces boulardi, Lactobacillus rhamnosus GG. Bifidobacterium lactis
Ostra biegunka zakaźna i biegunka podróżnych	Saccharomyces boulardii
Biegunka poantybiotykowa	Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus boulardi, Saccharomyces boulardi, Bifidobacterium Lactis, Lactobacillus sporogenes
Biegunka u dzieci	Enterococcus faecium LAB SF68, Saccharomyces cerevisiae boulardii, Lactobacillus rhamnosus GG

Jak stosować probiotyki w biegunce?

W zależności od długości występowania i przyczyny biegunki, probiotyki należy stosować już jako profilaktykę, aby uniknąć jej wystąpienia, w trakcie oraz po ustąpieniu objawów. Wtedy mamy pewność, że dany preparat da odpowiednie efekty w postaci wspierania leczenia biegunki i odbudowanie prawidłowej mikrobioty jelitowej.

Co jeść w czasie biegunki, jeśli mamy insulinooporność?

W przypadku insulinooporności zaleca się spożywanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy: warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe: grube kasze, razowe makarony, pieczywo razowe. Niestety, nie każdy dobrze toleruje dużą ilość błonnika w diecie, co może powodować występowanie bólu brzucha, wzdęć, a także biegunki. Dodatkowo, leki najczęściej stosowane w insulinooporności, tj. preparaty z metforminą, u niektórych mogą powodować dolegliwości ze strony układu pokarmowego: biegunka, mdłości, wymioty, ból brzucha. Na szczęście, u większości osób te dolegliwości mijają. W okresie występowania biegunki, należy zadbać, aby nie obciążać jelit, ale również nie powodować nadmiernych wyrzutów insuliny. Dla osób zmagających się problemem biegunki w insulinooporności przygotowaliśmy przydatne zalecenia.

Dieta przy biegunce i insulinooporności:

• Zamiast dojrzałych owoców należy wybierać te mniej dojrzałe i spożywać je bez skórki. Owoce zalecane to np. jabłka odmiany szara reneta, przetarte owoce jagodowe: maliny, truskawki, jagody, porzeczka, a w rzadziej zielone banany, mango, brzoskwinie i nektarynki
• Warzywa należy obierać ze skórki i spożywać w postaci gotowanej w wodzie lub na parze. Dobrym pomysłem będzie przygotowanie sałatki jarzynowej z dodatkiem jogurtu naturalnego (zwykłego lub bez laktozy) i spożywanie jej w małej objętości i podzielonej na kilka porcji w ciągu dnia.
• Ryż biały można spróbować zastąpić ryżem basmati, który ma trochę niższy indeks glikemiczny. 
• Unikanie gotowców – sucharków, pieczywa chrupkiego czy biszkoptów. Lepszym pomysłem będzie ugotowanie owsianki z płatków błyskawicznych lub jaglanych z dodatkiem przetartych owoców leśnych lub truskawek i dodanie do środka łyżeczki masła orzechowego, aby obniżyć indeks glikemiczny całego posiłku.
• Starajcie się wybierać produkty nieprzetworzone: kasze: bulgur, komosę ryżową, ryż, warzywa i owoce (które później ugotujesz), chudy lub półtłusty nabiał, chude mięso i ryby – to powinna być podstawa diety.
• Do posiłków należy dodawać małą ilość tłuszczu, np. łyżeczkę oliwy/oleju lnianego lub rzepakowego (najlepiej na zimno, po ugotowaniu potrawy), a także białko: jajka, chude mięso, ryby, ser twarogowy, kefir lub jogurt. Wtedy indeks glikemiczny całego posiłku nie będzie wysoki.
• Dobrym pomysłem jest włączenie do diety pieczywo mieszane i graham, które może być dobrze tolerować. 
• Unikajcie bardzo tłustych produktów jak sery pleśniowe, topione, śmietany, tłuste mięso wieprzowe i wołowe, ponieważ te produkty mogą zaostrzać objawy ze względu na to, że tłuszcz opóźnia opróżnianie żołądka i posiłek wolno się trawi.
• Należy obserwować reakcje organizmu na produkty i nie eliminować całych grup produktów “na zapas”, ponieważ może to doprowadzić do groźnych dla zdrowia niedoborów pokarmowych. 
• W dietoterapii insulinooporności zaleca się często stosowanie mniejszej ilości posiłków 3-4, ale w przypadku wystąpienia biegunki, należy rozważyć włączenie dodatkowych posiłków, tak aby porcje potraw nie były za duże. 
• Dbajcie o płyny, minimum 2 litry na dzień. Powinna to być głównie woda mineralna, ale możesz uzupełniać płyny również czarną herbatą. Unikajcie natomiast soków owocowych, które mogą powodować większe wyrzuty insuliny. 

Jakie badania wykonuje się w celu ustalenia przyczyny biegunki?

Badania wykonuje się przede wszystkim podczas biegunki przewlekłej. Biegunka ostra ustępuje najczęściej samoistnie. Najważniejszy jest wywiad przeprowadzony przez lekarza – już na tym etapie lekarz może postawić trafną diagnozę. Odnosi się to do biegunki czynnościowej, biegunki polekowej oraz alergii pokarmowych.

W diagnostyce przewlekłej biegunki konieczne są badania stolca. Pomocne jest również badanie ogólne stolca, uwzględniające dobową utratę tłuszczu. Przy nieprawidłowym wyniku tego badania należy podejrzewać choroby trzustki lub zespoły złego wchłaniania. W bardziej skomplikowanych przypadkach sięga się po badania endoskopowe przewodu pokarmowego: kolonoskopię lub gastroskopię z oceną mikroskopową wycinków obszarów o zmienionym wyglądzie.

Jak uchronić się przed biegunką? Profilaktyka 

W celu uniknięcia wszystkich nieprzyjemnych objawów związanych z biegunką, warto zapoznać się ze sposobami na to, żeby nie doszło do jej wystąpienia.

Profilaktyka biegunki – zalecenia:

• należy zachować wysoką higienę osobistą – często myjcie ręce: po skorzystaniu z toalety, po powrocie do domu, przed posiłkiem. 
• myjcie dokładnie wszystkie owoce i warzywa – zwłaszcza podczas podróży do egzotycznych krajów o obniżonym standardzie higieny
• pokarm należy dokładnie przeżuwać
• dbajcie o to, żeby spożywane produkty były świeże, nieprzeterminowane 
• posiłki spożywajcie bez pośpiechu i bez stresu
• jeśli macie skłonność do występowania biegunek, zastanówcie się nad przyjmowaniem probiotyków, w porozumieniu z lekarzem i dietetykiem

Piśmiennictwo:

1. Wasielica-Berger J. Ostra biegunka. Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1: 14–22
2. Szymanek-Pasternak A. Biegunka podróżnych – profilaktyka i leczenie według aktualnych rekomendacji. ZAKAŻENIA XXI WIEKU 2020;3(1)
3. Mach T. Biegunka podróżnych. W: Szczeklik A. (red.). Choroby wewnętrzne. Stan wiedzy na rok 2010. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010: 903–904.
4. LR Schiller. Przewlekła biegunka. Gastroeneterologia Kliniczna – Postępny i Standardy 2013, tom 5, nr 2-3
5. de Vrese M., Offick B. Probiotics and Prebiotics: Effects on Diarrhea. Bioactive Foods in Promoting Health. 2010, Pages 205-227
6. Guandalini, Stefano MD. Probiotics for Prevention and Treatment of Diarrhea. Journal of Clinical Gastroenterology. 2011 Volume 45, p. S149-S153
7. Hodges K., Ravinder G. Infectious diarrhea. Cellular and molecular mechanisms. Gut Microbes. Volume 1, 2010

Popularne wpisy na blogu:

Bób – właściwości odżywcze i lecznicze bobu
Dieta kopenhaska – zasady i jadłospis na 13 dni
Biegunka – przyczyny, objawy, dieta przy biegunce. Co można jeść przy biegunce?
Dieta na trądzik – co jeść a czego unikać przy trądziku?
Jak zdrowo schudnąć 5 kg? Porady, dieta, jadłospis
Dieta na płaski brzuch — co należy wiedzieć?
Komosa ryżowa przepis z kuchni Dietly – Komosa po meksykańsku z fasolą, awokado i kukurydzą
Czym tak naprawdę są zakwasy? Przyczyny, objawy, sposoby na zakwasy
Dieta wątrobowa – co jeść przy chorobie wątroby?
Dieta trzustkowa – zasady i produkty dozwolone
Kiszonki – zimowe superfoods? Właściwości zdrowotne kiszonych warzyw
Jak oszczędzić na diecie? Czy warto dopłacać za produkty ekologiczne?
Grupa krwi a dieta. Czy dieta zgodna z grupą krwi działa?
Jak zrobić domowy izotonik? Proste przepisy na napój izotoniczny
Przepisy na słone przekąski na imprezę