Dieta wątrobowa – co jeść przy chorobie wątroby?

Autorka artykułu: dietetyczka Klaudia Niemira

Głównym celem stosowania diety wątrobowej jest zahamowanie procesów zapalnych i zwłókniania, zapobieganie ewentualnym powikłaniom oraz poprawa stanu odżywienia pacjenta. Z tego artykułu dowiesz się na czym polega dieta wątrobowa oraz jakie są produkty wskazane i zakazane w diecie wątrobowej.

Spis treści:

• Jakie funkcje w organizmie pełni wątroba?
• Najczęstsze schorzenia wątroby
• Dieta wątrobowa – na czym polega?
• Czego nie lubi chora wątroba?
• Co lubi wątroba?
• Regeneracja wątroby co jeść, a czego unikać, aby ją przyspieszyć?
• Dieta wątrobowa co jeść, a czego nie wolno?
• Dieta wątrobowa TABELA – produkty zalecane i przeciwwskazane
• Dieta przy chorej wątrobie – kiedy stosuje się dietę wątrobową?
• Zapalenie wątroby dieta
• Dieta na wątrobę z marskością
• Dieta wątrobowa przepisy

Jaką funkcję w organizmie pełni wątroba?

Wątroba jest głównym narządem, w którym zachodzi wiele przemian ustrojowych – z aminokwasów syntetyzuje białka ustrojowe, z amoniaku mocznik, a z kwasów tłuszczowych fosfolipidy, tłuszcze obojętne, lipoproteiny i związku ketonowe. W wątrobie syntetyzowany jest także cholesterol i kwasy żółciowe.

W wątrobie z glukozy powstaje glikogen i odwrotnie z glikogenu uwalnia się glukoza. Z węglowodanów i aminokwasów powstają kwasy tłuszczowe.

Wątroba reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową. Zachodzi w niej przemiana żelaza, miedzi, cynku i molibdenu. Oprócz minerałów magazynowane są w wątrobie witaminy. Narząd ten wytwarza i wydziela żółć niezbędną do trawienia i wchłaniania tłuszczów. Pełni funkcję odtruwającą i uczestniczy w rozkładzie niektórych hormonów.

Najczęstsze schorzenia wątroby

Do najczęstszych chorób wątroby zalicza się: zapalenie wątroby, marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby i nowotwór wątroby.

Dieta wątrobowa – na czym polega? 

Zanim rozwiniemy temat diety wątrobowej – należy jasno zaznaczyć, że nie ma jednej i uniwersalnej diety wątrobowej, która stosowana przyniesie ulgę we wszystkich schorzeniach narządu. 

Główną cechą diety wątrobowej jest poprawa stanu odżywienia i przyspieszenie powrotu do zdrowia osoby z chorobą wątroby. Mimo tego, że nie ma jednej wspólnej diety wątrobowej dla wszystkich jednostek chorobowych, można śmiało stwierdzić cechy wspólne dla każdej jednostki chorobowej.

Czego nie lubi chora wątroba?

• Alkoholu
• Nadmiernej masy ciała
• Żywności wysokoprzetworzonej
• Fast-foodów
• Niskiego spożycia warzyw i owoców
• Braku aktywności fizycznej
• Dużej ilości tłuszczu w diecie

Co lubi wątroba?

• Tłuszcze pochodzenia roślinnego
• Kwasy omega-3 zawarte w tłustych rybach morskich – łosoś, tuńczyk, makrela, śledź
• Warzywa i owoce
• Odpowiednie spożycie białka w diecie
• Odpowiednią ilość wypijanej wody
• Prawidłową masę ciała
• Regularne pory posiłków

Regeneracja wątroby co jeść, a czego unikać, aby ją przyspieszyć?

• Kategoryczny zakaz spożywania alkoholu – ze względu na fakt, iż substancje powstające podczas jego metabolizmu mają działanie hepatotoksyczne (uszkadzają wątrobę). Spożywanie alkoholu podczas choroby, znacznie przyśpiesza tempo rozwoju stanów zapalnych, ognisk martwiczych czy nowotworów. 
• Właściwe ilości i proporcje poszczególnych tłuszczów w diecie. Należy do minimum ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych pochodzenia zwierzęcego, na rzecz nienasyconych kwasów tłuszczowych pochodzenia roślinnego. Mile widziane jest zatem większe spożycie oliwy z oliwek, oleju rzepakowego, lnianego, nasion, orzechów i tłustych ryb morskich. Tłuszcz w diecie wątrobowej powinien być jednak spożywany z umiarem – dobrze jest go łączyć z posiłkami zawierającymi węglowodany i białko. 
• Zastosowanie się do zasad piramidy zdrowego żywienia, która mówi o tym, żeby każdego dnia spożywać jak najwięcej warzyw i owoców. Z jednej strony wydaje się to bardzo proste, z drugiej strony jednak mało kto spożywa co najmniej 400 g warzyw i owoców dziennie. 

• Edukacja żywieniowa – zamiana żywności wysokoprzetworzonej na naturalną, wysokiej jakości. Gotowe produkty spożywcze obfitują nie tylko w sztuczne dodatki i konserwanty, są także źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczy typu trans, cukru i soli. Każdy z tych składników jest szkodliwy dla wątroby. Żywność naturalna nie ma tych dodatków – wybór zatem wydaje się prosty.
• Unormowanie masy ciała w racjonalny sposób. 
• Utrzymywanie regularnej aktywności fizycznej. 

Dieta wątrobowa co jeść, a czego nie wolno? 

Jak wcześniej wspomnieliśmy, nie istnieje jednolita definicja diety wątrobowej odpowiednia dla wszystkich chorób tego organu. Istnieje jednak podział na produkty rekomendowane i przeciwwskazane w chorobach wątroby, a przedstawia go poniższa tabela.

Dieta wątrobowa TABELA – produkty zalecane i przeciwwskazane

Produkty i potrawy	Zalecane	Przeciwwskazane
NAPOJE	Woda przegotowana, mineralna, niegazowana, herbata bez cukru (wszystkie rodzaje, w tym owocowa), kawa zbożowa, soki z warzyw niskowęglowodanowych, napoje z kwaśnego mleka, mleko do 1,5% tłuszczu, jogurt pitny chudy, koktajle bez dodatku cukru. Rzadziej: słaba kawa z mlekiem, napoje z owoców, rozcieńczone soki i napoje owocowe.	Wszystkie napoje słodzone cukrem, mocna kawa, napoje na bazie owoców i śmietanki, nektary owocowe, tłuste mleko, alkohol, soki owocowe z dodatkiem cukru, słodkie napoje gazowane, koktajle z cukrem, gotowe smoothie.
PIECZYWO	Pieczywo typu graham, pełnoziarniste, chrupkie, chleb o niskim IG, podczas złego samopoczucia chleb pszenny zwykły.Rzadziej: chleb pszenno-żytni, razowy, pumpernikiel.	Białe pieczywo, pieczywo cukiernicze, chałki, ciasto francuskie i półfrancuskie, chleby smakowe, biszkopty, babeczki.
DODATKI DO PIECZYWA	Chuda wędlina, dobrej jakości szynka drobiowa, pasty z chudych mięs i warzywa, jaja bez żółtek, chude i półtłuste sery twarogowe, serki homogenizowane chude, serek wiejski.Rzadziej: jaja na miękko, jajecznica (można zjeść 3 żółtka w tygodniu), ser twarogowy półtłusty, pasztet domowy, margaryna, dżemy bezcukrowe, miód, ryby i konserwy rybne (tłuste).	Tłuste wędliny, kaszanka, kiełbasy, kabanosy, salami, pasztetowa, boczek, dżemy z wysoką zawartością cukru, masło, sery żółte i tłuste sery podpuszczkowe, sery twarogowe tłuste, sery śmietankowe, serki topione.
PRZYPRAWY	Kwasek cytrynowy, koperek zielony, natka pietruszki, czosnek, cebula, imbir, jarzynka naturalna, kminek majeranek, kolendra, bazylia.Rzadziej: liść laurowy, ziele angielskie, sól, papryka, ocet winny lub jabłkowy, Vegeta	Bardzo ostre: papryka ostra,musztarda, ocet, chili, sólw większych ilościach, nie zaleca się przekraczania ilości 5 g dziennie.
ZUPY I SOSY (NA CIEPŁO)	Jarzynowa z warzywubogowęglowodanowych,czyste – pomidorowa, barszczczerwony, koperkowa,kalafiorowa, barszcz czerwony zabielony, żurek, ryżowa, krupnik, rosół jarski, podprawiane jogurtem, sosy na wywarach z warzyw np.:koperkowy, pomidorowy,potrawkowy.	Zupy na tłustych wywarach mięsnych, zagęszczane zasmażkami, z dużą ilością śmietany, grzybowa, kapuśniak, ramen, zupy owocowe z cukrem,sosy zawiesiste, tłuste,esencjonalne, grzybowy,słodkie.
DODATKI DO ZUP	Zupy krem – czyste, bez dodatków.Rzadziej: ryż, kasza jaglana, jęczmienna, gryczana.	Duże ilości pieczywa, makaronów, kasz, groszku, soczewicy, kluski lane i inne.
MIĘSA I RYBY	Mięsa chude: cielęcina, młoda wołowina, jagnię, królik, kurczak, indyk, chude wędliny: szynka, polędwica, drobiowe, pasty z mięsa i warzyw, chude ryby: dorsz, mintaj, szczupak. Rzadziej: wołowina i dziczyzna.	Tłuste gatunki mięs, podroby,parówki, kiełbasy, konserwymięsne, pasztetowa, salceson
PRODUKTY ZBOŻOWE	Płatki owsiane, kasza mannarazowa, kasza gryczana,proso, pęczak, kasza jaglana,jęczmienna, makaronyrazowe, brązowy ryż, razowamąka – produkty razowe wgindywidualnej tolerancji	Płatki kukurydziane,czekoladowe, z kawałkamiczekolady, w polewiemiodowej, białe makarony,ryż biały, kasza manna, białamąka, potrawy z białej mąki:pierogi, naleśniki, knedle
WARZYWA	O zawartości węglowodanówod 0-5%: sałata, endywia,cykoria, ogórki, rabarbar,rzodkiewka, szczypiorek,szparagi, brokuły, kabaczek,kalafior, szpinak, pomidor,szczaw, papryka (w postaci surowej).Rzadziej: ziemniaki, kapustne, marchew, buraki, włoszczyzna, bób, seler, buraki i brukselka	Surówki i warzywa mocnorozgotowane z dużą ilościąmajonezu, śmietany, żółtek,cukru
OWOCE	250-350g owoców dzienniemaliny, jagody, borówki,jeżyny, truskawki, wiśnie,ananas, grapefruit, cytryna,jabłka, brzoskwinie, owocecytrusowe, śliwki, kiwi	Owoce w syropach, kompotyz cukrem, galaretki ześmietaną, daktyle, rodzynki,dojrzałe banany, gruszki,winogrona, arbuzy, sokiz dodatkiem cukru.

Tabelę opracowano na podstawie: Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby (NAFLD), Szpital Uniwersytecki w Krakowie. Dostęp online: 04/01/2021, 16:44. 

Dieta przy chorej wątrobie – kiedy stosuje się dietę wątrobową?

Dieta wątrobowa to sposób żywienia, którego stosowanie polecane jest w terapii chorób wątroby. Sposób żywienia zależy oczywiście od choroby z jaką boryka się pacjent. Najczęstszymi chorobami, podczas których zalecana jest dieta wątrobowa są ostre i przewlekłe zapalenie, choroba stłuszczeniowa i marskość wątroby. Niejednokrotnie udowodniono, że odpowiedni styl żywienia, może stanowić fundamentalny element terapii niektórych chorób wątroby, który realnie poprawia jakość życia osób chorych. 

Zapalenie wątroby dieta

Spośród wszystkich przyczyn zapalenia wątroby najczęściej wymieniane są zakażenie wirusem typu B lub wirusem typu A. Do zapalenia wątroby może dojść także drogą pozajelitową, przez nieumiejętnie lub niesterylnie wykonane zastrzyki lub wkłucia, a także przez niefortunnie przeprowadzone zabiegi chirurgiczne i dentystyczne. Nie zważając jednak na przyczynę stanu zapalnego wątroby, chorzy mogą odczuwać następujące dolegliwości: bóle głowy i mięśni, mdłości, stan podgorączkowy i niewysoka gorączka. Te niewinne objawy jednak szybko przeistaczają się w typową dla zapalenia wątroby żółtaczkę, powiększenie wątroby i inne typowe dla tej choroby dolegliwości. 

Gdy objawy zaczynają być widoczne, zmianom ulegają również wyniki prób wątrobowych i współczynnik stanu zapalnego w organizmie, wtedy również należy zająć się leczeniem – im prędzej, tym lepiej. Czas ma tu kluczowe znaczenie, gdyż niektóre stany zapalne wątroby są nagłe i powodują szybkie niszczenie organu. 

Ze względu na podłoże zapalenia wątroby, głównym elementem terapii jest wprowadzenie odpowiednich leków. Zapalenie wątroby – dieta w tym przypadku nie stanowi zwykle głównej drogi leczenia, można powiedzieć, że jej stosowanie ma w tym przypadku jedynie działanie wspomagające. Oczywiście, warto pamiętać o tym, że pierwszym krokiem w leczeniu chorób wątroby powinno być każdorazowo ograniczenie tłuszczów nasyconych pochodzenia zwierzęcego, kategoryczne wykluczenie alkoholu oraz wprowadzenie do diety większej ilości warzyw i owoców. 

Dieta na wątrobę z marskością

Marskość, nie bez przyczyny uważana jest za jedną z najniebezpieczniejszych chorób wątroby. Jest przewlekła, powoduje trwałe zwyrodnienie i martwicę komórek wątroby – miejscu, których rozwija się włóknista, tkanka łączna. Przyczyn marskości wątroby może być wiele, zwykle jest ona jednak skutkiem wieloletnich zaniedbań, między innymi:

• Niedoborowej diecie ubogiej w białko 
• Nadużywaniu alkoholu 
• Przebytymi stanami zapalnymi wątroby
• Toksycznymi zatruciami lekami lub narkotykami 
• Innymi chorobami metabolicznymi, zakaźnymi i pasożytniczymi. 

Marskość wątroby zwykle rozwija się powoli, nie daje wyraźnych znaków swojej obecności. Początkowo może być ignorowana, gdyż jej objawy nie są specyficzne, a należą do nich: utrata apetytu, osłabienie, utrata masy ciała, senność, nietolerancja tłustych i ciężkostrawnych pokarmów. Z biegiem czasu jednak, dokarmiana zaniedbaniami daje o sobie znać, a osoba chora zaczyna dostrzegać zmianę koloru skóry na oliwkową, występowanie pajączków naczyniowych na skórze oraz inne bardziej dotkliwe objawy, które w konsekwencji mogą doprowadzić do śmierci. 

Dieta wątrobowa w marskości wątroby powinna zostać wprowadzona przez lekarza lub wykwalifikowanego dietetyka, ze względu na fakt, że choroba może przejawiać się w dwóch formach:

• Wyrównana (skompensowana) marskość wątroby 
• Niewyrównana (zdekompensowana) marskość wątroby

W zależności od typu, różni się zapotrzebowanie energetyczne pacjenta oraz zapotrzebowanie na białko i wygląda to w następujący sposób: 

	Wyrównana marskość wątroby	Niewyrównana marskość wątroby
Zapotrzebowanie energetyczne *	25-35 kcal / kg / masy ciała	35-42 kcal / kg / masy ciała
Zapotrzebowanie na białko	1-1,2 g / kg / masy ciała	1,2-1,5 g / kg / masy ciała

*Wyliczając całkowite zapotrzebowanie energetyczne dla osoby z marskością wątroby, należy wiedzieć o tym, że zapotrzebowanie energetyczne przedstawione w tabeli nie bierze pod uwagę energii pochodzącej z białek, którą należy dodać osobno na podstawie indywidualnych wyliczeń. 

Zadaniem diety wątrobowej jest dopasowanie się do indywidualnych potrzeb pacjenta, jego możliwości oraz chorób współtowarzyszących. Wdrożenie odpowiedniego żywienia powinno być każdorazowo konsultowane z lekarzem lub dietetykiem, w celu dopasowania odpowiedniej wartości energetycznej diety, zaleceń oraz uniknięcia potencjalnych niebezpieczeństw. 

Dieta wątrobowa przepisy

Poniżej przedstawiamy przykładowe przepisy diety wątrobowej. Pamiętaj jednak, że każdy przypadek choroby wątroby jest indywidualny i warto omówić z lekarzem oraz dietetykiem założenia uwzględniające aktualny stan oraz współistniejące choroby.  

Jaglanka na mleku z owocami i twarogiem

500 kcal, 24 g białka, 16 g tłuszczu, 59 g węglowodanów, 9 g błonnika pokarmowego

Składniki:

• 40 g kaszy jaglanej suchej
• 150 ml mleka 1,5% 
• 50-100 ml wody
• 50 g twarogu chudego
• 50 g malin 
• 1 brzoskwinia
• 2 łyżeczki ksylitoli
• 20 g orzechów włoskich 
• szczypta cynamonu

Przygotowanie:

1. Kaszę ugotować na mleku z dodatkiem wody, cynamonu i łyżeczki ksylitolu.
2. Brzoskwinię zblendować z twarogiem i łyżeczką ksylitolu.
3. Ugotowaną kaszę przełożyć do miseczki, nałożyć twaróg, posypać malinami i orzechami. 

Grahamki z chudą wędliną, serkiem i warzywami

400 kcal, 31 g białka, 10,5 g tłuszczu, 39 g węglowodanów, 6,2 g błonnika pokarmowego

Składniki:

• 1 bułka grahamka (65 g)
• 2 plastry szynki z indyka
• 0,5 papryki czerwonej
• niecała łyżka oliwy z oliwek
• 4 liście sałaty
• 1 opakowanie serka wiejskiego light (150 g)

Pieczywo skropić oliwą, obłożyć sałatą, szynką i papryką. Podawać z serkiem. 

Pieczony łosoś z kaszą białą i gotowanymi warzywami

600 kcal, 33 g białka, 26,5 g tłuszczu, 50,5 g węglowodanów, 13 g błonnika pokarmowego

Składniki:

• 100 g łososia świeżego
• 150 g brokułów
• 1 marchew
• 60 g kaszy gryczanej białej suchej
• 1 łyżka oliwy z oliwek
• 0,5 łyżeczki miodu 
• 1 łyżka soku z cytryny
• sól, pieprz, oregano, asafetyda

Przygotowanie:

1. Łososia skropić sokiem z cytryny, oprószyć solą i pieprzem. Zawinąć w folię aluminiową i piec ok 20-25 min w temp. 180 st. C.
2. Kaszę ugotować wg przepisu na opakowaniu. 
3. Brokuły i marchew skrojoną w kostkę ugotować. Następnie wymieszać z oliwą, przyprawami i miodem. Podawać z rybą i kaszą. 

Bibliografia:

1. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydanie III uzupełnione, PZWL, Warszawa, 2009, 357-…
2. Siuda-Strzelińska M: Dieta w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Dostęp online 04/01/2021, 16:10: https://ncez.pl/choroba-a-dieta/inne/dieta-w-leczeniu-wirusowego-zapalenia-watroby 
3. Kargulewicz A., Stankowiak-Kulpa H., Grzymisławski M.: Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie. Nowiny Lekarskie, 2010, 79, 410-418. 
4. Kargulewicz A., Stankowiak-Kulpa H., Grzymsławski M.: Leczenie żywieniowe niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Nowiny Lekarskie, 2010, 79, 320-329.
5. Korab T.: Dieta w chorobach wątroby. Szpital Miejski Specjalistyczny im. Gabriela Narutowicza. Dostęp online 03/01/2021, 19:00: https://www.narutowicz.krakow.pl/uploaded/FSiBundleContentBlockBundleEntityBlockFilesElement/filePath/578/dieta-w-chorobach-watroby-wyd.ii.pdf 
6. Bukol-Krawczyk K.: Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – leczyć czy nie leczyć? Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2010, 1, 66-72.

Popularne wpisy na blogu:

Jak wybrać najlepszy catering dietetyczny?
Co to jest mgła mózgowa? Część II – jak przeciwdziałać i walczyć z mgłą mózgową?
Gwiazdki i kruczki, czyli na co zwracać uwagę i jak wybrać catering dietetyczny?
Jaką dietę pudełkową wybraliby bohaterowie Gwiezdnych Wojen?
Czy badania przed dietą redukcyjną są konieczne? Badania, które warto wykonać przed odchudzaniem.
Czy uzależnienie od jedzenia istnieje? Czym jest jedzenioholizm, jak go rozpoznać oraz jak sobie z nim radzić.
3 dniowy jadłospis lekkostrawny
Dieta 1500 kcal – 3-dniowy jadłospis odchudzający
Jak nie przytyć na urlopie? – dieta podczas wakacji.
Psychodietetyka, zaburzenia odżywiania i ciałopozytywność – wywiad z Katarzyną Koćwin
Czy naprawdę muszę się odchudzać? Kanon kobiecego piękna na przestrzeni wieków
Najlepsze cateringi wegetariańskie w Krakowie – TOP 10
Najlepsze cateringi dietetyczne w Krakowie – TOP 10 diet z niskim indeksem glikemicznym
Najlepsze cateringi dietetyczne w Krakowie – TOP 10 diet standardowych
Jak zmienia się kanon kobiecego piękna w zależności od kultury? 5 przykładów dookoła świata