Stres przy cukrzycy – jak z nim wygrać? Wskazówki dla diabetyków

Cukrzyca jest chorobą, która dla osób nie mających z nią na co dzień bezpośredniego kontaktu, może wydawać się prosta w kontroli i zarządzaniu. Główne zalecenia terapeutyczne dotyczą przyjmowania leków, stosowania zdrowej diety opartej o niski indeks glikemiczny i uprawiania regularnej, umiarkowanej aktywności fizycznej.  Opanowanie tych trzech filarów powinno pozwolić nam cieszyć się dobrym samopoczuciem i poziomami glukozy w zakresach normy. Gdyby w rzeczywistości to wystarczało, problem poważnych komplikacji zdrowotnych wynikających z nieprawidłowo kontrolowanej cukrzycy, nie dotyczyłby tak dużej ilości diabetyków na całym świecie. Na szczęście, obecnie w środowisku medycznym coraz większą uwagę poświęca się stresowi oraz jego wpływowi na pogorszenie lub polepszenie samokontroli cukrzycowej i ogólnego zdrowia. Osiągnięcie znacznej poprawy w leczeniu cukrzycy jest możliwe tylko dzięki  zwiększaniu świadomości i zrozumienia w tym zakresie, zarówno samych chorych, jak również ich bliskich, lekarzy, dietetyków, pielęgniarek, edukatorów diabetologicznych i psychologów. W dzisiejszym artykule przedstawimy ogólnie czym jest stres, jakie znaczenie ma on w terapii cukrzycy oraz jakie są sposoby na jego zmniejszenie.

Co znajdziesz w tym artykule?

• Czym różni się cukrzyca typu 1 od cukrzycy typu 2?
• Jak organizm reaguje na stres?
• Czym jest nadmierny stres przy cukrzycy?
• Sposoby na stres przy cukrzycy – wskazówki dla diebetyków
• Dlaczego psychologiczne wsparcie w cukrzycy jest tak ważne?

Czym różni się cukrzyca typu 1 od cukrzycy typu 2?

Istnieją dwa główne typy cukrzycy – typ 1 i typ 2.

Osoby z cukrzycą typu 1 nie wytwarzają insuliny – hormonu, którego organizm potrzebuje do wykorzystania węglowodanów z pożywienia jako paliwa. Osoby z typem 1 muszą dostarczać insulinę z zewnątrz za pomocą wielokrotnych zastrzyków (ok 4-7 razy dziennie) lub dostarczać ją przez mały cewnik wprowadzany pod skórę, który jest podłączany do pompy insulinowej. Ten rodzaj choroby jest nieuleczalny.

Cukrzyca typu 2 jest kondycją, w której organizm nie jest już w stanie prawidłowo wykorzystywać insuliny najczęściej przez wysoką oporność tkanek na jej działanie. Większość (aż 95 procent) przypadków cukrzycy dotyczy postaci choroby typu 2. W wielu przypadkach, za pomocą zmiany diety i stylu życia, jesteśmy w stanie uwrażliwić tkanki na insulinę nawet do stopnia, w którym farmakoterapia nie jest dłużej konieczna.

Stosowanie insuliny jest trudnym działaniem równoważącym glikemię – zbyt duże lub zbyt małe dawki mogą powodować problemy, często bezpośrednio zagrażające życiu.

Jak organizm reaguje na stres?

Nie sposób w krótkim artykule opowiedzieć dokładnie na to pytanie, ponieważ jest to tak zwany “temat rzeka”. Z definicji stresem nazywa się zespół reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe zwane stresorami, które zakłócają stan homeostazy (równowagi organizmu). Stres jest zjawiskiem naturalnym, niezbędnym do życia. W umiarkowanych dawkach aktywuje nas w kierunku podjęcia decyzji czy odpowiedzialności, dostarcza nam energii i motywuje do działania. Przygotowuje organizm do wysiłku związanego z zauważonym zagrożeniem lub zadaniem, które należy wykonać. Przyczynia się do wyostrzania umysłu i opóźniania procesów starzenia.

Sytuacje wywołujące w nas napięcie, towarzyszą nam w życiu codziennym przy podejmowaniu decyzji w pracy i codziennym życiu. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie Stanford w Kaliforni sugerują, że osoby chore na cukrzycę typu 1 muszą podejmować ok. 180 decyzji więcej, niż człowiek zdrowy.

Problem dzisiejszych czasów polega na tym, że często nadmierny stres i napięcie z nim związane występuje w sytuacjach, gdzie nie ma realnego zagrożenia. Trwają one zbyt długo, zaburzając pracę całego organizmu. Brak równowagi w naszym życiu, polegający przede wszystkim na trudnościach w radzeniu sobie ze stresem, skutkuje dotkliwymi konsekwencjami dla zdrowia psychofizycznego. Co ciekawe, większość zwierząt reaguje stresem na czynnik zagrażający do momentu, kiedy zagrożenie jest realne – gdy sytuacja staje się bezpieczna i zagrożenie znika, organizm przechodzi z trybu alertu w tryb zwykłej aktywności. Ludzie na drodze ewolucji wypracowali sobie system reagowania nie tylko na realne zagrożenia, ale również związane z nimi myśli, oczekiwania lub wspomnienia. Na dodatek, nie zawsze coś co jest przez nas postrzegane jako zagrożenie, w istocie nim jest. Jeśli nie nauczymy się rozpoznawać takich sytuacji, będziemy osłabiać przede wszystkim nasz układ odpornościowy, nerwowy, krwionośny i zaburzać gospodarkę hormonalną całego organizmu.

Ludziom jako jedynemu gatunkowi zwierząt, na drodze ewolucji rozwinął się system odtwarzania i przywoływania zdarzeń z przeszłości. W aspekcie stresu jest to bardzo negatywny czynnik. Dzięki temu człowiek nabył umiejętność wielokrotnego przeżywania i analizowania sytuacji stresowej (często nawet kiedy jest to niepotrzebne, gdyż nie możemy jej już w żaden sposób zmienić).

Czym jest nadmierny stres przy cukrzycy?

W odpowiedzi na silny stres, zwiększeniu ulegają stężenia hormonów kontrregulujących (katecholamin, glukagonu, kortyzolu i hormonu wzrostu). To w połączeniu z zaburzoną gospodarką hormonalną prowadzi do niedoboru insuliny i hiperglikemii (zbyt dużego poziomu glukozy we krwi).

Organizm poszukując energii, jednocześnie nie mogąc wykorzystać w tym celu glukozy, inicjuje proces intensywnej lipolizy (rozkładu tłuszczów). Wytwarzając tym samym wolno krążące po organizmie szkodliwe ciała ketonowe.

W efekcie u cukrzyków występuje bardzo niebezpieczny stan kwasicy ketonowej, w którym zaburzeniom ulegają: gospodarka węglowodanowa, tłuszczowa, białkowa, wodno-elektrolitowa oraz kwasowo-zasadowa. Długotrwała kwasica ketonowa wywołuje procesy degeneracyjne w obrębie przede wszystkim mikro naczyń krwionośnych, uszkadzając wzrok, nerki, mózg, zaburzając czucie, prowadząc do stopy, śpiączki cukrzycowej i wielu innych nieprzyjemnych powikłań. Na szczęście tego typu powikłania nie są standardem. Niemniej powinniśmy zdawać sobie sprawę z możliwości ich wystąpienia w przyszłości.

Dlaczego tak ważne jest obniżanie stresu przy cukrzycy?

Każdy diabetyk wie jak istotną rolę w uregulowaniu cukrzycy pełnią dieta, aktywność fizyczna, sen i rutyna. Nie zawsze jednak odpowiednio dużo uwagi poświęcamy na to jak radzić sobie ze stresem w nagłych sytuacjach. Na szczęście sposobów na efektywne zmniejszanie napięcia nim spowodowanego jest sporo. Na wstępie ważne jest aby wyjaśnić czym jest relaksacja. Jest to reakcja odwrotna do stresu, czyli stan, w którym organizm jest spokojny, rozluźniony, a wszelkie reakcje stresowe są zatrzymane.

Podczas stanu relaksacji:

• serce uspokaja swój rytm,
• oddech zwalnia i delikatnie się pogłębia,
• obniża się ciśnienie krwi,
• rozluźniają się napięte mięśnie,
• zwiększa się przepływ krwi do mózgu,
• poprawia się trawienie,
• obniżają się poziomy hormonów stresu oraz cukru we krwi,
• poprawia się sen, koncentracja i nastrój,
• zwiększa się poziom pozytywnej energii.

Sposoby na stres przy cukrzycy – wskazówki dla diebetyków

Trening progresywnej relaksacji mięśni Jacobsona

Jest to metoda relaksacji wykorzystywana w terapii wielu schorzeń psychosomatycznych, jak na przykład nerwica i stany lękowe. Ważne, aby koncentrować pełną uwagę na tych częściach ciała, które są w danym momencie napinane i rozluźniane. Pomaga to rozpoznawać i regulować niepotrzebne napięcia mięśni w zwyczajnych, codziennych sytuacjach.

Trening autogenny Schultza

Twórca tej metody, Dr. Johannes Schultz zauważył, że osoby praktykujące jogę i medytację doświadczają pozytywnych odczuć ciepła i ciężkości ciała, dzięki czemu znajdują się w stanie relaksu. Stworzył trening autogenny. Dzięki niemu pacjenci cierpiący z powodu stresu i lęków, już od pierwszych serii ćwiczeń czuli się dużo lepiej. Przede wszystkim znów odczuwali spokój i bezpieczeństwo, co w terapii psychologicznej i psychiatrycznej jest szczególnie istotne. Działa on poprzez wzbudzanie uczucia ciepła i ciężkości w różnych częściach ciała, za pomocą stwierdzeń opisujących ten stan. Rozluźnienie wpływa na autonomiczny układ nerwowy, który w odpowiedzi wysyła do ciała sygnały indukujące głębsze rozluźnienie i relaks.

Kontrola oddechu

Istnieją dwa główne tory oddechowe: piersiowy i brzuszny. Nasz organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje odpowiedniego poziomu dwutlenku węgla w pęcherzykach płucnych i tlenu we krwi. Większość z nas nie potrafi prawidłowo oddychać, przez co chodzimy “jak za mgłą”. Ciężej nam się pracuje, myśli, tworzy itd. Jeśli nie aktywujemy przepony, nadmiernie aktywujemy mięśnie okolicy piersiowej, obręczy barkowej i szyi. To skutkuje przede wszystkim bólami głowy, spiętą szyją, bolącym karkiem i barkami. W sytuacjach stresowych zaczynamy oddychać zbyt szybko, zbyt płytko, nadmiernie i za długo wstrzymując powietrze w płucach. W efekcie tracimy za dużo CO2, zaś O2 nie ma możliwości w pełni przenikać z krwi do tkanek, co skutkuje niedotlenieniem organizmu. Taki stan wpływa na nadmierne pobudzenie układu nerwowego, przyczyniając się do odczuwania ciągłego napięcia, drażliwości, bezsenności, lęków, strachu, stresu i bezsilności. Ponadto zbyt małe ruchy przepony negatywnie wpływają na procesy trawienne, przyczyniając się do powstania refluksu, wzdęć czy IBS. Oddech torem brzusznym opiera się na prawidłowej i silnej pracy przepony. Jest głębszy, dzięki dużej pojemności jamy brzusznej. Dodatkowo zmniejsza napięcia powstałe w narządach trzewnych i wzmacnia mięśnie dna miednicy. Więcej tlenu przy oddechu przeponowym oznacza lepsze dotlenienie i odżywienie komórek całego ciała. Niedostateczne natlenienie krwi prowadzi do zmian (i w efekcie chorób) w układzie krążenia – jakże ważnym dla cukrzyków.

Trening uważności (mindfulness)

Polega na skupieniu pełnej uwagi na wybranym fragmencie rzeczywistości. Chodzi w nim o zaangażowanie się w to, co dzieje się w danym momencie i miejscu, “resetując” podświadome, ciągłe martwienie się o przyszłość lub rozpamiętywanie przeszłości. Do treningu nie potrzebujemy żadnego sprzętu czy konkretnych warunków. W każdym momencie możemy “coś” zauważyć i zatrzymać się przy tym na chwilę. Sesja może trwać równie dobrze pół godziny co trzy minuty. Tym “czymś” może być cokolwiek, o ile znajduje się to w naszym otoczeniu.

Sen

Dobry sen trwający 7-9h działa zbawiennie na nasz organizm:

• zmniejsza insulinooporność tkanek na działanie insuliny,
• obniża ciśnienie i spowalnia oddech i rytm serca,
• odbudowuje zasoby energetyczne,
• zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, Alzheimera i nowotworów,
• reguluje trawienie,
• zwiększa ogólną odporność organizmu,
• reguluje testosteron : libido, przyrost masy mięśni, gęstość tkanki kostnej,
• pobudza metabolizm,
• poprawia pamięć, koncentrację i produktywność,
• chroni przed wystąpieniem wielu zaburzeń psychicznych tj. nerwica, lęki i depresja,
• oczyszcza krew z produktów przemiany materii.

Arteterapia

To rodzaj psychoterapii, który pomaga pacjentom w odkryciu, rozpoznaniu oraz zrozumieniu swoich uczuć i emocji za pomocą procesu twórczego. Twórczość zwiększa nasz fizyczny, psychiczny i emocjonalny dobrostan. Dajemy zdrowe ujście negatywnym emocjom takim jak frustracja, zdenerwowanie, złość, bezsilność, smutek, żal, rozgoryczenie, tych jakże często będących codziennością dla diabetyków i ich bliskich.

Dlaczego psychologiczne wsparcie w cukrzycy jest tak ważne?

Cukrzyca insulinozależna typu 1 to praca na pełen etat, a właściwie 3 etaty. Wymaga stałej kontroli poziomów glukozy 24h/dobę, 7 dni w tygodniu, 365 dni w roku, do końca życia. Obecnie technologia jest naprawdę na wysokim poziomie. Kwestia samokontroli jest znacznie łatwiejsza dla osób posiadających system ciągłego monitorowania glikemii.

W Polsce nie jest to jednak opcja dostępna dla każdego chorego. Jest to bardzo kosztowna sprawa, biorąc pod uwagę, iż częściowa refundacja obejmuje jedynie pacjentów do 26 roku życia, mimo tego, że jest to choroba której wyleczyć się nie da.

Jak każda choroba (szczególnie przewlekła), cukrzyca ma ogromny wpływ na zdrowie psychofizyczne i codzienne funkcjonowanie chorych i ich bliskich. Szczególnie w przypadku rodziców lub opiekunów pacjentów, których diagnozuje się z cukrzycą typu 1 w okresie wczesnego dzieciństwa. Przez pierwsze lata po diagnozie, to właśnie na nich spoczywa największa odpowiedzialność za zdrowie i życie swoich pociech. Jest to bardzo stresujące zadanie.

Cukrzyca insulinozależna zmusza nas do bycia osobami zawsze uważnymi, odpowiedzialnymi, analizującymi każdą sytuację pod wieloma względami. Nie zapominajmy, że diabetyk jak każdy człowiek, oprócz choroby zmaga się z trudami życia codziennego. Musimy podejmować przemyślane decyzje żywieniowe i te dotyczące czynników wpływających na krótko i długofalowe poziomy glikemii (dieta, ćwiczenia, odpowiednie dawki insuliny, sen, stan zapalny organizmu, miesiączka, dojrzewanie, wszelkie wahania hormonalne, nastrój, alkohol, stres związany ze szkołą, pracą czy związkami itd.). Dlatego tak ważne jest, abyśmy byli świadomi procesów zachodzących w organizmie oraz wpływu naszych działań na ich regulację. Dla człowieka uniknięcie nadmiernego stresu jest niemożliwe, szczególnie żyjąc w czasach, w których większość z nas zmaga się z przebodźcowaniem i brakiem umiejętności radzenia sobie z nadmiernym napięciem emocjonalnym. Dla diabetyków ten aspekt jest niezwykle istotny, biorąc pod uwagę specyfikę choroby i ilość stresorów z nią związanych. Koniecznie musimy szukać sposobów na relaks, oraz uczyć się jak efektywnie radzić sobie w sytuacjach stresowych.

Bibliografia:

1. Hendrieckx C, Halliday JA, Beeney LJ, Speight J. Diabetes and emotional health: a practical guide for healthcare professionals supporting adults with Type 1 and Type 2 diabetes. London: Diabetes UK, 2019, 2nd Edition (UK),
2. 11T1-REDEEM: A Randomized Controlled Trial to Reduce Diabetes Distress Among Adults With Type 1 Diabetes; Lawrence Fisher, Danielle Hessler, William H. Polonsky, Umesh Masharani, Susan Guzman, Vicky Bowyer, Lisa Strycker, Andrew Ahmann, Marina Basina, Ian Blumer, Charles Chloe, Sarah Kim, Anne L. Peters, Martha Shumway, Karen Weihs, Patricia Wu; Diabetes Care 2018 Sep; 41(9): 1862-1869,
3. Ducat, L., Philipson, L. H., & Anderson, B. J. (2014). The mental health comorbidities of diabetes. JAMA, 312(7), 691–692. doi:10.1001/jama.2014.8040

Popularne wpisy na blogu:

Co jeść na rowerze? Dieta rowerzysty
Szybki obiad wegetariański – przepisy z kuchni świata
Jak przebiega trawienie posiłku w praktyce? Czy picie wody rozwadnia enzymy?
Co to superfoods i czy warto je jeść?
Zdrowe kanapki – czy mogą być codziennym elementem diety?
Lista badań kontrolnych, które warto zrobić
Jak przygotować się do szczepienia na koronawirusa?
Jakie badania warto wykonać? Lista badań dla mężczyzn po 50 r.ż.
Jakie badania warto wykonać? Lista badań dla kobiet po 50 r.ż.
Badania profilaktyczne dla mężczyzn po 40 r.ż. – które warto zrobić?
Jakie badania profilaktyczne dla kobiet warto zrobić po 40 roku życia?
Jakie badania dla kobiet warto zrobić po 30 roku życia?
Jakie badania kontrolne warto zrobić po 30? Badania profilaktyczne dla mężczyzn
Badania dla mężczyzn 20-30 r.ż. – Jakie badania krwi wykonać przed 30-stką?
Jakie badania kontrolne wykonać przed 30-stką? Zalecenia dla kobiet 20-30 r.ż.