Wszechobecna moda na „bycie fit” dociera do nas szczególnie za pomocą mediów społecznościowych, do których codziennie zaglądają miliony ludzi na całym świecie. Ilość informacji jest tak ogromna, że często ciężko jest odróżnić fikcję od rzeczywistości. Zaburzenia odżywiania są obecnie ogromnym problemem. Według badań statystycznych przeprowadzonych przez The Renfrew Center Foundation for Eating Disorders wynika, że na zaburzenia odżywiania cierpi obecnie ponad 70 milionów ludzi na świecie. W dzisiejszym artykule postaramy się przybliżyć temat zaburzeń odżywiania, skupiając się na ortoreksji i bigoreksji, dwóch powszechnie występujących problemach w dzisiejszym świecie fit.

Spis treści:

• Czym są zaburzenia odżywiania?
• Rodzaje zaburzeń odżywiania
• Czym jest ortoreksja?
• Kto jest narażony na ortoreksję?
• Jak rozpoznać ortoreksję?
• Konsekwencje ortoreksji
• Czym jest bigoreksja?
• Jak rozpoznać bigoreksję?
• Konsekwencje bigoreksji
• Leczenie bigoreksji

Czym są zaburzenia odżywiania?

Zaburzenia odżywiania są to patologiczne zmiany na podłożu psychologicznym, dotyczące stopniowego rozwijania się zachowań obsesyjnych i kompulsywnych. Nie należy bagatelizować żadnych oznak ich występowania, ponieważ mogą one doprowadzić do poważnych i trudnych w leczeniu chorób psychiatrycznych. Nieleczone są bardzo niebezpieczne i destrukcyjne dla naszego zdrowia i w efekcie — życia. 

Rodzaje zaburzeń odżywiania

Najczęściej występujące zaburzenia odżywiania to anoreksja (anorexia nervosa lub jadłowstręt psychiczny) i  bulimia (bulimia nervosa lub żarłoczność psychiczna) oraz bulimoreksja. Należą one do tzw. specyficznych zaburzeń odżywiania. Obecnie klasyfikuje się dużo więcej jednostek o podobnym podłożu. 

Do grupy niespecyficznych zaburzeń odżywiania zaliczane są między innymi takie jednostki jak: 

• jadłowstręt psychiczny atypowy, 
• żarłoczność psychiczna atypowa, 
• przejadanie się, 
• zespół nocnego jedzenia, 
• napady kompulsywnego objadania się, 
• zespół przeżuwania, 
• bigoreksja,
• ortoreksja. 

Czynniki ryzyka oraz mechanizmy występowania  jakichkolwiek zaburzeń odżywiania, należy rozpatrywać indywidualnie dla każdego pacjenta. W każdym przypadku konieczne jest zwrócenie uwagi na szereg czynników predysponujących do ich rozwinięcia. Są to przede wszystkim czynniki o podłożu psychologicznym, osobowościowym, społecznym, biologicznym, środowiskowym i kulturowym. 

Kilkadziesiąt lat temu, klasyfikacja zaburzeń odżywiania dotyczyła w zdecydowanej większości kobiet (anoreksja, bulimia). Obecnie wiele z nich obserwuje się  głównie u mężczyzn (bigoreksja, napadowe objadanie się). 

Na przestrzeni dziejów „ideał” piękna był trudny do osiągnięcia i został w dużej mierze ukształtowany przez kontekst społeczny. W dzisiejszych czasach zaburzenia odżywiania są ogromnym problemem zdrowia publicznego. Prowadzą one do rozwoju chorób fizycznych (głównie dietozależnych), jak i psychicznych (depresja, lęki, anoreksja, bulimia itd.), które nierzadko kończą się tragicznie. Według statystyk około połowa wszystkich śmierci wywołanych anoreksją następuje wskutek samobójstwa.

Warto zwrócić uwagę na to, jak wielką rolę odgrywają wszechobecne media w promocji i kultywowaniu niezdrowych zachowań i nierealistycznych „ideałów” piękna. Narażenie na środki masowego przekazu (telewizja, filmy, czasopisma, Internetowe portale społecznościowe) jest bezpośrednio skorelowane z negatywnym odbiorem własnego ciała, obniżeniem samooceny i poczucia własnej wartości, co może doprowadzić do różnego typu zaburzeń odżywiania zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet w każdym wieku.

Czym jest ortoreksja?

Ortoreksja jest jednym z niespecyficznych zaburzeń odżywiania, zaliczanym do schorzeń o podłożu psychicznym. Według klasyfikacji DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), charakteryzuje się ona zachowaniami obsesyjno-kompulsywnymi dotyczącymi nadmiernego zwracania uwagi na zdrową dietę. 

Na początek warto wspomnieć, czym właściwie jest obsesja, inaczej nazywana również natrętnymi myślami. Jest to rodzaj objawów psychopatologicznych, które charakteryzują się występowaniem nieustępliwych, natarczywych myśli. Na dodatek te myśli pojawiają się wbrew woli osoby, która ich doświadcza. Większość ludzi doskonale zdaje sobie sprawę z ich występowania oraz z tego, że są to myśli (w większości przypadków) irracjonalne. Jednak bez odpowiedniej pomocy psychoterapeutycznej, obsesyjne myśli nie ustępują, pomimo starań osoby cierpiącej z ich powodu. W języku potocznym oznacza ona silną koncentrację na pewnym obszarze, jednak w kontekście ortoreksji, zdecydowanie mamy do czynienia z problemem strefy psychicznej. 

Kto jest narażony na ortoreksję?

Osoby najbardziej narażone na rozwinięcie się ortoreksji posiadają dużą potrzebę kontrolowania własnych zachowań. Takie osoby są często perfekcjonistami, nieumiejącymi odpuszczać, a dopasowywanie się do spontanicznych sytuacji przychodzi im z trudem. 

Często wspólnym mianownikiem wśród osób cierpiących na zaburzenia odżywiania jest problem posiadania niskiego poczucia własnej wartości. Co więcej, jeśli są w życiu takich osób obszary, na które nie mają one wpływu i nie czują się sprawcze, obniża się ich samoocena. Ludzie potrzebują być decyzyjni we własnym życiu. Jeśli w tej kwestii pojawia się problem, może dojść do przekierowania zbyt dużej uwagi na konkretny obszar życia. Kiedy tak się dzieje i zaczynamy zaniedbywać pozostałe sfery naszego życia, jest to znak, że dzieje się z nami coś niepokojącego.

Jak rozpoznać ortoreksję?

Gdy większość naszej uwagi dotyczy zdrowej diety, to mówimy o występowaniu ortoreksji. To zaburzenie zazwyczaj rozwija się stopniowo, przez co czasem ciężko jest dostrzec moment, w którym przekraczamy granicę pomiędzy dbałością o zdrowie a obsesją. Na początek chcemy po prostu odżywiać się bardziej świadomie. Decydujemy się wtedy na ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie z diety produktów wysoko przetworzonych, zawierających różnego rodzaju dodatki do żywności, sterydy i antybiotyki, metale ciężkie, chemiczne nawozy czy środki ochrony roślin. 

Następnie zaczynamy poświęcać kilka do kilkunastu godzin dziennie na myślenie o diecie. Kiedy tak się dzieje, zaniedbujemy pozostałe strefy naszego życia, prowadząc do coraz poważniejszych problemów w relacjach międzyludzkich, sprawach zawodowych itp. Życie ortorektyka kręci się wokół pożywienia i wszystkiego, co z nim związane. Dba on przede wszystkim o jakość spożywanego jedzenia, ale również o to, jak je przyrządzić, kiedy je zje, ile go zje itd. Często dochodzi do tego nadmierna aktywność fizyczna i problemy ze snem. Taka osoba nie pozwala sobie na odstępstwa od diety i błędy w tym zakresie. Jeśli do takowego dojdzie, osoba cierpiąca na ortoreksję jest na siebie zła, zawiedziona swoim zachowaniem i często stosuje wobec siebie kary w postaci np. głodzenia się lub też dodatkowego wysiłku fizycznego. Przestrzeganie stworzonych przez siebie zasad  „zdrowego” stylu życia, dostarcza uczucia satysfakcji i dumy, co często prowadzi do przekonania o byciu osobą bardziej wartościową od osób, które odżywiają się mniej  „zdrowo”.

Konsekwencje ortoreksji

• niedożywienie (spowodowane eliminacją wielu składników odżywczych),
• nadmierny spadek masy ciała (jeśli restrykcje dotyczą nie tylko jakości, ale również ilości pożywienia),
• niedobory składników mineralnych i witamin,
• choroby nerek,
• choroby wątroby,
• choroby związane z niedożywieniem mięśni jak np. rabdomioliza (choroba spowodowana rozpadem tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej),
• kwasicę ketonową,
• wycofanie społeczne,
• zaburzenia psychiczne jak stany lękowe a nawet depresja,
• bezsenność.

Szacuje się, że ortoreksja dotyczy obecnie około 7% populacji.

Czym jest bigoreksja?

Bigoreksja, znana również jako dysmorfia mięśniowa, jest to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się nadmierną aktywnością psychiczną i fizyczną. Jest to szczególnie istotne, ponieważ dotyczy w większości przypadków mężczyzn, u których temat zaburzeń odżywiania jest często bagatelizowany i pomijany, zarówno przez społeczeństwo, jak i środowisko medyczne. 

Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, kulturystyka stała się bardzo popularna. Wiąże się ona z nadmiernym zainteresowaniem wyglądem oraz dążeniem do osiągania nienaturalnych sylwetek, charakteryzujących się dysmorfią mięśniową (w przypadku kulturystów, najczęściej przerostem mięśni rąk i nóg). Uważa się, że około 10% osób uprawiających sporty kulturystyczne ma mięśniowy dysmorfizm. 

Według klasyfikacji DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), jest on związany z dysmorfofobią, czyli lękiem przed posiadaniem niewystarczającej ilości tkanki mięśniowej. W przeciwieństwie do anoreksji przyjmuje się, że stosunek liczby mężczyzn do kobiet cierpiących na bigoreksję wynosi około 10 do 1. Szacuje się, że około 100 000 ludzi na całym świecie jest dotkniętych tym zaburzeniem, a znaczną część z nich stanowią zawodowi kulturyści i inni sportowcy. 

Jak rozpoznać bigoreksję?

Klasyfikacja DSM-5 sugeruje, iż bigoreksja jest związana z zachowaniami obsesyjno-kompulsywnymi. W ich skład wchodzą między innymi:

• fałszywa ocena swojego ciała (ciągłe niezadowolenie),
• spędzanie długich godzin na siłowni w celu zwiększenia wysiłku fizycznego, często siłowego jak np. podnoszenie ciężarów,
• intensyfikacja treningów (często pomimo występujących kontuzji, chorób itp.),
• dokonywanie codziennych pomiarów masy ciała, obwodu mięśni (lub nawet kilkakrotne w ciągu dnia),
• wydawanie dużej ilości pieniędzy (nawet pomimo posiadania słabej lub niestabilnej sytuacji finansowej) na sprzęt sportowy i suplementy diety (często niebezpieczne dla zdrowia, lub o nie do końca poznanym wpływie na nasze zdrowie), odżywki białkowe, batony proteinowe, a nawet leki ułatwiające pracę nad wymarzoną sylwetką,
• perfekcjonizm dietetyczny (rygorystyczne przestrzeganie diety),
• nieprawidłowe wzorce żywieniowe, często z włączeniem specjalnych ograniczeń dietetycznych,
• nadużywanie substancji anabolicznych (sterydy, steroidy anaboliczne), co prowadzi do uzależnienia się od nich. Jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ prowadzi do szeregu niekorzystnych dla zdrowia powikłań, a ich odstawienie przy uzależnieniu może prowadzić do poważnych spadków stężenia serotoniny i dopaminy w mózgu, prowadząc do rozwinięcia się depresji,
• zaniedbywanie pozostałych stref życia na rzecz treningów,
• zdystansowanie społeczne,
• ograniczanie kontaktów seksualnych.

Fizyczne problemy zdrowotne na ogół nie pojawiają się we wczesnym stadium bigoreksji, co sprawia, że zdanie sobie sprawy z powagi sytuacji i poszukiwanie pomocy oraz leczenia, jest o wiele rzadsze niż w przypadku specyficznych zaburzeń odżywiania jak anoreksja czy bulimia. Dodatkowym problemem jest fakt, iż bigorektycy rzadko postrzegają swój stan jako niebezpieczny dla zdrowia i zgłaszają się po pomoc dopiero w przypadku wystąpienia depresji lub nadużycia suplementów oraz leków. 

Konsekwencje bigoreksji

• wielu (często nieodwracalnych) kontuzji mięśniowych, 
• poważnych zaburzeń w gospodarce hormonalnej, tłuszczowej i mineralnej,
• chorób układu sercowo-naczyniowego,
• chorób nerek,
• chorób wątroby,
• pogorszenia się kondycji skóry,
• spadku libido i zaburzeń erekcji, a nawet do niepłodności i zwiększonego ryzyka wystąpienia w przyszłości raka prostaty,
• spadku kondycji psychicznej, 
• obniżenia nastroju i siły zarówno psychicznej jak i fizycznej,
• wycieńczenia,
• niedoborów odżywczych itp.

Leczenie bigoreksji

Leczenie bigoreksji opiera się o program terapeutyczny oparty na psychoterapii poznawczo-behawioralnej, mającej na celu zmianę postrzegania własnego ciała, podniesienie poczucia własnej wartości i samooceny, zmniejszenie ilości czasu poświęcanego na treningi oraz zaprzestanie zażywania steroidów androgenno anabolicznych (syntetyczne substancje, pochodne testosteronu). 

Wszystkie zaburzenia odżywiania mogą mieć poważne konsekwencje dla naszego zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Specyficzne zaburzenia odżywiania są dobrze poznane zarówno w medycynie, jak i w psychologii. W przypadku niespecyficznych zaburzeń odżywiania problemem jest diagnostyka różnicowa, ponieważ wiele z nich ma podobne objawy, które dodatkowo mogą się ze sobą pokrywać. Na szczęście zainteresowanie tymi jednostkami rośnie z roku na rok, podobnie jak szerzenie świadomości na temat zdrowia psychofizycznego i związanych z nimi zagrożeń. Miejmy nadzieję, że w niedalekiej przyszłości będziemy dysponować większą ilością badań dotyczących tych zagadnień, które staną się pomocne w ich rozpoznawaniu i leczeniu.

Popularne wpisy na blogu:

Jak wybrać najlepszy catering dietetyczny?
Co to jest mgła mózgowa? Część II – jak przeciwdziałać i walczyć z mgłą mózgową?
Gwiazdki i kruczki, czyli na co zwracać uwagę i jak wybrać catering dietetyczny?
Jaką dietę pudełkową wybraliby bohaterowie Gwiezdnych Wojen?
Czy badania przed dietą redukcyjną są konieczne? Badania, które warto wykonać przed odchudzaniem.
Czy uzależnienie od jedzenia istnieje? Czym jest jedzenioholizm, jak go rozpoznać oraz jak sobie z nim radzić.
3 dniowy jadłospis lekkostrawny
Dieta 1500 kcal – 3-dniowy jadłospis odchudzający
Jak nie przytyć na urlopie? – dieta podczas wakacji.
Psychodietetyka, zaburzenia odżywiania i ciałopozytywność – wywiad z Katarzyną Koćwin
Czy naprawdę muszę się odchudzać? Kanon kobiecego piękna na przestrzeni wieków
Najlepsze cateringi wegetariańskie w Krakowie – TOP 10
Najlepsze cateringi dietetyczne w Krakowie – TOP 10 diet z niskim indeksem glikemicznym
Najlepsze cateringi dietetyczne w Krakowie – TOP 10 diet standardowych
Jak zmienia się kanon kobiecego piękna w zależności od kultury? 5 przykładów dookoła świata