Dieta keto dla dzieci – czy to na pewno bezpieczne rozwiązanie?

Model żywienia, który u dorosłych zyskuje popularność, w przez pediatrów jest traktowany z najwyższą ostrożnością. Stosowanie diety keto dla dzieci to temat budzący skrajne emocje, zarezerwowany niemal wyłącznie dla celów medycznych. Konieczne jest zatem zrozumienie, kiedy stanowi ona ratunek, a kiedy poważne zagrożenie dla młodego organizmu.

Czy dieta keto dla dzieci jest zdrowa?

Stosowanie diety keto dla dzieci jest uzasadnione wyłącznie w określonych przypadkach medycznych i musi odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarską. Nie jest to model żywieniowy przeznaczony do powszechnego stosowania u najmłodszych w celu redukcji masy ciała czy poprawy ogólnego stanu zdrowia. Organizm dziecka znajduje się w fazie intensywnego wzrostu i rozwoju, dlatego wymaga zbilansowanej diety dostarczającej wszystkich niezbędnych makro- i mikroskładników. Wprowadzenie tak restrykcyjnego schematu żywieniowego bez wyraźnych wskazań terapeutycznych niesie ze sobą poważne ryzyko zdrowotne.

Dieta ketogeniczna polega bowiem na radykalnym ograniczeniu spożycia węglowodanów, zazwyczaj do poziomu poniżej 50 gramów na dobę, przy jednoczesnym zwiększeniu podaży tłuszczów. Białko utrzymywane jest na umiarkowanym poziomie. Taka kompozycja posiłków zmusza organizm do zmiany podstawowego źródła energii. Zamiast glukozy, pochodzącej z węglowodanów, ciało zaczyna wykorzystywać ciała ketonowe. Są one produkowane w wątrobie w procesie zwanym ketogenezą, który jest naturalną reakcją organizmu na stan głodu lub znaczącego deficytu cukrów w pożywieniu.

Głównym celem tego sposobu odżywiania jest wprowadzenie i utrzymanie organizmu w stanie ketozy. W tym procesie metabolicznym tłuszcze są rozkładane na wolne kwasy tłuszczowe, a następnie przekształcane w wątrobie w trzy podstawowe ciała ketonowe: acetooctan, beta-hydroksymaślan oraz aceton. Związki te stają się alternatywnym paliwem dla mózgu, mięśni i innych tkanek. Mózg, który w normalnych warunkach czerpie energię głównie z glukozy, w stanie ketozy potrafi efektywnie wykorzystywać ketony. Zmiana ta ma kluczowe znaczenie w kontekście terapeutycznego zastosowania diety w neurologii.

Wskazania medyczne do stosowania diety keto u dzieci

Najważniejszym i najlepiej udokumentowanym naukowo wskazaniem do stosowania diety ketogenicznej u dzieci jest leczenie padaczki lekoopornej: 

• w sytuacjach, gdy standardowe leki przeciwpadaczkowe nie przynoszą oczekiwanych rezultatów lub powodują poważne skutki uboczne, dieta keto może znacząco zredukować liczbę i nasilenie napadów drgawkowych;
• szczególną skuteczność obserwuje się w przypadku specyficznych zespołów padaczkowych, takich jak zespół Dravet czy zespół Westa. Dla niektórych małych pacjentów jest to jedyna skuteczna metoda terapeutyczna;
• oprócz padaczki lekoopornej dietę ketogeniczną rozważa się również w terapii niektórych rzadkich chorób metabolicznych.

Przykładem jest wrodzony deficyt transportera glukozy typu 1 (GLUT1), gdzie mózg nie jest w stanie efektywnie transportować glukozy. W takim przypadku ketony stają się niezbędnym źródłem energii dla komórek nerwowych. Innym schorzeniem jest niedobór dehydrogenazy pirogronianowej. Należy jednak podkreślić, że zastosowanie diety w innych schorzeniach neurologicznych czy onkologicznych u dzieci wciąż znajduje się w fazie badań klinicznych i nie jest standardową praktyką.

Potencjalne zagrożenia i skutki uboczne diety keto dla dzieci

Wdrożenie diety ketogenicznej często wiąże się z wystąpieniem krótkoterminowych skutków ubocznych, określanych mianem grypy ketonowej. W pierwszych dniach lub tygodniach adaptacji organizmu do nowego źródła paliwa mogą pojawić się takie objawy jak nudności, wymioty, bóle głowy, zmęczenie oraz ogólne rozdrażnienie. Częstym problemem są również zaparcia, wynikające z niskiej podaży błonnika pokarmowego. Niezwykle istotne jest także odpowiednie nawodnienie, ponieważ w początkowej fazie diety dochodzi do wzmożonej utraty wody i elektrolitów z organizmu.

Długofalowe stosowanie diety ketogenicznej u rozwijającego się organizmu niesie ryzyko poważnych niedoborów żywieniowych: 

• drastyczne ograniczenie owoców, warzyw i produktów zbożowych prowadzi do niedostatecznej podaży kluczowych witamin, zwłaszcza witaminy C, witamin z grupy B oraz witaminy K;
• problematyczne staje się również zapewnienie odpowiedniej ilości minerałów, takich jak wapń, magnez i potas. 

Dlatego każda terapia ketogeniczna u dziecka musi być bezwzględnie uzupełniana starannie dobraną suplementacją, zaleconą i monitorowaną przez lekarza oraz dietetyka.

Wpływ diety ketogenicznej na rozwój dziecka

Jednym z największych zmartwień związanych z długotrwałym stosowaniem tego modelu żywienia u najmłodszych jest jego potencjalny negatywny wpływ na proces wzrastania. Nieprawidłowo zbilansowana dieta, nawet jeśli jest wysokotłuszczowa, może nie dostarczać wystarczającej liczby kalorii niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Ponadto przewlekłe niedobory składników odżywczych oraz stan kwasicy metabolicznej mogą prowadzić do spowolnienia tempa wzrostu. Z tego powodu dzieci objęte terapią ketogeniczną muszą być regularnie mierzone i ważone, a ich rozwój nanoszony na siatki centylowe.

Długotrwała ketoza może również zwiększać ryzyko innych problemów zdrowotnych. Jednym z częściej obserwowanych powikłań jest kamica nerkowa, czyli tworzenie się złogów w nerkach. Stan ten jest związany ze zmianami w składzie chemicznym moczu. Istnieją również obawy dotyczące potencjalnego osłabienia gęstości mineralnej kości, co wymaga stałego monitorowania i odpowiedniej profilaktyki.

Jak wygląda prawidłowe wdrożenie i monitorowanie diety?

Wprowadzenie diety ketogenicznej u dziecka nigdy nie powinno być decyzją podejmowaną na własną rękę. Proces ten wymaga zaangażowania wielodyscyplinarnego zespołu specjalistów, w skład którego wchodzą pediatra neurolog, doświadczony dietetyk kliniczny oraz pielęgniarka. Terapia zazwyczaj rozpoczyna się w warunkach szpitalnych. Pozwala to na bezpieczne wdrożenie diety, obserwację reakcji organizmu dziecka oraz edukację rodziców w zakresie przygotowywania posiłków i radzenia sobie z ewentualnymi trudnościami. Jest to procedura ściśle medyczna.

Monitorowanie stanu zdrowia dziecka w trakcie terapii ketogenicznej jest równie istotne, jak samo jej wdrożenie. Wymaga to regularnych badań laboratoryjnych krwi i moczu. Kontroli podlegają między innymi stężenie ciał ketonowych, poziom elektrolitów, glukozy, profil lipidowy, a także parametry funkcji nerek i wątroby. Regularne wizyty u dietetyka pozwalają na bieżąco modyfikować jadłospis, dostosowując go do potrzeb rosnącego organizmu, a także wprowadzać niezbędne suplementy w celu zapobiegania niedoborom pokarmowym i innym powikłaniom.

Rola rodziców i wyzwania w codziennym życiu

Terapia ketogeniczna stanowi ogromne wyzwanie dla rodziców i opiekunów. Wymaga od nich niezwykłej dyscypliny, dokładności i zaangażowania. Każdy posiłek musi być precyzyjnie skomponowany i zważony co do grama, aby zachować odpowiednie proporcje makroskładników. Codzienne życie rodziny ulega całkowitej reorganizacji. Wyzwania pojawiają się w sytuacjach społecznych, takich jak urodziny rówieśników, wyjścia do restauracji czy posiłki w przedszkolu i szkole. Wymaga to starannego planowania i często przygotowywania oddzielnych posiłków dla dziecka.

Nie można zapominać o wpływie tak restrykcyjnej diety na samopoczucie psychiczne dziecka. Konieczność spożywania innych posiłków niż reszta rodziny czy rówieśników może prowadzić do poczucia wyobcowania, smutku i frustracji. Dziecko może czuć się inne i wykluczone z grupy. Dlatego niezwykle ważna jest otwarta komunikacja, wsparcie emocjonalne oraz próby normalizacji sytuacji, na przykład poprzez kreatywne przygotowywanie dozwolonych potraw. Aspekt psychologiczny jest nieodłącznym elementem terapii, a jego zaniedbanie może podważyć skuteczność leczenia żywieniowego.