Blog

Czym jest SIBO? Objawy, leczenie i dieta

Pewnie wielu z Was nie raz słyszało o korzystnym wpływie bakterii jelitowych na nasze zdrowie i dobre samopoczucie. Znaczenie prawidłowej mikroflory jelitowej w profilaktyce i leczeniu wielu chorób stało się w ostatnim czasie tematem licznych publikacji. Nie ma wątpliwości, że bakterie jelitowe dzięki swoim wyjątkowym właściwościom mogą pozytywnie oddziaływać na nasz organizm. Wspomagają bowiem wchłanianie składników odżywczych i usprawniają przebieg procesów trawiennych, działają ochronnie na błonę śluzową jelit, a także stymulują funkcje immunologiczne naszego organizmu. Jednak niestety istnieje taka przypadłość jak zespół SIBO, czyli przerost flory bakteryjnej w jelicie cienkim.

Są wśród nas osoby, u których bakterie jelitowe z różnych względów, mogą zasiedlać przewód pokarmowy w zupełnie innym miejscu niż powinny, powodując w ten sposób sporo zamieszania w organizmie ludzkim.

Czego dowiesz się z tego artykułu?

W niniejszym artykule opowiemy nieco o tym, czym jest zespół jelitowego przerostu bakteryjnego (zwany również SIBO) oraz przedstawimy kilka sposobów, jak można sobie z nim radzić.

Ile mamy bakterii w przewodzie pokarmowym?

Ilość bakterii w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego zdrowego człowieka nie jest jednakowa. W żołądku, dwunastnicy i początkowym odcinku jelita cienkiego jest ich niewiele [101 – 103 CFU (z ang. Colony-Forming Unit – jednostka tworząca kolonię) / ml treści pokarmowej], a wśród nich przeważają głównie bakterie tlenowe, w tym m.in.: Streptococcus i Lactobacillus. Jelito kręte jest kolonizowane już przez wyraźnie większą ilość drobnoustrojów (104 – 107 CFU / ml treści pokarmowej), a gatunkami występującymi w tym odcinku są przede wszystkim bakterie względnie lub bezwzględnie beztlenowe, takie jak np.: Enterobacteriaceae.

Najwięcej drobnoustrojów znajduje się zaś w jelicie grubym (1010 – 1013 CFU/ ml treści pokarmowej) i są to w głównej mierze bakterie beztlenowe, wśród których największe znaczenie mają m.in.: Bacteroides, Eubacterium, Clostridium i Bifidobacterium. W warunkach fizjologicznych bakterie zwyczajowo bytujące w jelicie grubym nie powinny zasiedlać pozostałych odcinków przewodu pokarmowego.

Photo by CDB on Unsplash

Co nas chroni przed SIBO?

Przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego to zaburzenie, przed którym organizm broni się różnymi mechanizmami. Utrzymanie równowagi mikrobiologicznej w jelitach jest możliwe m.in. dzięki:

  • kwaśnemu odczynowi soku żołądkowego działającemu bakteriobójczo,
  • enzymom soku trzustkowego mającym właściwości bakteriobójcze,
  • śluzowi pokrywającemu wewnętrzną warstwę jelita cienkiego oraz wydzielanej tam sekrecyjnej immunoglobulinie A (s-IgA), które wiążą niekorzystne komórki bakteryjne, hamując ich namnażanie w jelicie oraz warunkują szczelność bariery jelitowej,
  • motoryce przewodu pokarmowego (perystaltyka jelit) umożliwiającej przesuwanie nadmiaru bakterii do dalszych odcinków przewodu pokarmowego,
  • zastawce krętniczo-kątnicza stanowiącej połączenie między jelitem krętym a jelitem grubym, której celem jest zapobieganie cofaniu się bakterii z jelita grubego do początkowych odcinków przewodu pokarmowego,
  • wędrującemu kompleksowi mioelektrycznemu (MMC – z ang. Migrating Myoelectric Complex), który wspomaga oczyszczanie jelita z nadmiaru bakterii, toksyn i resztek pokarmowych.

Zaburzenie działania któregokolwiek z powyższych mechanizmów może przyczyniać się do przemieszczania flory bakteryjnej jelita grubego do pozostałych odcinków przewodu pokarmowego, które nie są przystosowane do prawidłowego funkcjonowania w warunkach obecności tak dużej ilości drobnoustrojów.

SIBO co to za choroba?

Stan, w którym zwiększeniu ulega liczba bakterii niepatogennych w początkowym odcinku jelita cienkiego (>105 CFU / ml treści pokarmowej), określamy właśnie jako SIBO (z ang. Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli zespół rozrostu bakteryjnego lub inaczej – przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego.

Szacuje się, że choroba jelit SIBO może występować u nawet 22% osób dorosłych, choć dane epidemiologiczne na ten temat nadal nie są jednoznaczne.

Warto podkreślić, że w przebiegu SIBO nie dochodzi do zwiększenia ilości drobnoustrojów chorobotwórczych w przewodzie pokarmowym w wyniku zatrucia pokarmowego. W takim razie co to jest SIBO? To stan, w którym korzystne bakterie jelitowe fizjologicznie występujące w naszym organizmie na stałe przedostają się do niewłaściwego miejsca w przewodzie pokarmowym (z jelita grubego do jelita cienkiego).

SIBO przyczyny

 Tak naprawdę nadal nie wiemy na pewno, dlaczego u niektórych osób dochodzi do przerostu bakteryjnego w jelitach, a u innych nie. Istnieje jednak kilka czynników, których występowanie może potencjalnie predysponować do rozwoju SIBO.

Najpopularniejsze przyczyny SIBO:

  • częste stosowanie antybiotyków, leków przeciwbólowych i leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (np. w leczeniu choroby wrzodowej żołądka),
  • obecność chorób przewlekłych takich jak, m.in.: zapalenie trzustki, marskość wątroby, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, celiakia czy cukrzyca,
  • nadkonsumpcja alkoholu,
  • nadmiar cukrów prostych w diecie,
  • częste zatrucia pokarmowe.

A jak w ogóle dochodzi do rozwoju SIBO? Jest to związane z kilkoma mechanizmami, które zostały dokładnie wyjaśnione poniżej. SIBO przyczyny – dokładniejsze wyjaśnienie:

  • zaburzone mechanizmy antybakteryjne:
    • achlorhydria – niedobór kwasu solnego w żołądku (najczęściej wynikający z przewlekłego stosowania leków z grupy inhibitorów pompy protonowej(np. w leczeniu choroby wrzodowej),
    • zaburzenia w produkcji lub odpływie żółci oraz brak lub niedostateczna ilość enzymów trawiennych w przebiegu chorób wątroby i trzustki,
    • niedobór sekrecyjnej immunoglobuliny A (s-IgA), która warunkuje szczelność bariery jelitowej – jej stężenie zmniejsza się w wyniku stresu, upośledzenia odporności czy nadmiernego obciążenia organizmu,
    • niesprawne działanie wędrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC) w wyniku osłabionej perystaltyki jelit oraz braku przerw między posiłkami, czyli podjadania (MMC jest aktywny około 2-3 godziny po posiłku; przy podjadaniu MMC nie ma możliwości rozpoczęcia procesu oczyszczania jelit, co sprzyja namnażaniu się bakterii);
  • nieprawidłowa budowa przewodu pokarmowego – wrodzone lub nabyte nieprawidłowości anatomiczne jelit, takie jak np.:
    • uchyłki w jelitach – powstawanie małych kieszonkowatych uwypukleń w błonie śluzowej jelita grubego, które stanowią idealne warunki do namnażania się bakterii i inicjowania stanu zapalnego,
    • przetoki jelitowe – nieprawidłowe połączenia jelit z innymi strukturami wewnętrznymi, w wyniku czego może dochodzić do rozwoju patogennej flory jelitowej,
    • stan po chirurgicznym usunięciu zastawki krętniczo-kątniczej – brak fizjologicznej bariery między jelitem cienkim a jelitem grubym,
    • częściowa niedrożność jelit (guz lub zrosty), zwężenia jelita – powodujące zaburzenia w prawidłowej perystaltyce jelit;
  • zaburzenia perystaltyki jelit w przebiegu:
    • niedoczynności tarczycy lub choroby Parkinsowna – często ze współwystępującymi zaparciami,
    • gastroparezy cukrzycowej – zjawisko opóźnionego opróżniania żołądka w wyniku powikłań cukrzycy, czyli neuropatii cukrzycowej polegającej na zaburzonej pobudliwości komórek nerwowych,
    • twardziny układowej i tocznia rumieniowatego – choroby autoimmunologiczne powstające w wyniku zaburzeń pracy układu odpornościowego,
    • stresu i związanego z nim zwiększonego wydzielania kortyzolu w organizmie.

Objawy SIBO – przerost flory bakteryjnej objawy

Nadmierny rozrost flory bakteryjnej w początkowym odcinku przewodu pokarmowego może prowadzić do zaburzenia przebiegu procesów trawiennych w jelicie cienkim, powodując szereg nieprzyjemnych dolegliwości gastrycznych oraz ograniczenie wchłaniania węglowodanów, białek, tłuszczów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które przyczyniają się do osłabienia funkcjonowania całego organizmu.

Zespół SIBO objawy:

  • bóle brzucha,
  • zaburzenia rytmu wypróżnień w postaci zaparć i/lub biegunek (w tym biegunki tłuszczowe),
  • wzdęcia, gazy,
  • odbijanie się, zgaga, refluks.

U niektórych pacjentów mogą występować nudności i wymioty. Przy długotrwałym utrzymywaniu się zaburzeń trawienia i wchłaniania istnieje ryzyko utraty masy ciała i rozwoju niedożywienia.

Zaburzona flora bakteryjna objawy

Przy SIBO objawy mogą obejmować nie tylko układ pokarmowy. Niekiedy występują także przy SIBO objawy neurologiczne:

  • obniżenie nastroju,
  • zespół przewlekłego zmęczenia,
  • zmiany skórne,
  • zapalenie stawów czy kłębuszkowe zapalenie nerek.

Wskazuje się również, że stopień nasilenia objawów SIBO zależy w głównej mierze od umiejscowienia rozrostu bakteryjnego. Jeżeli przerost bakteryjny będzie sięgał do górnego odcinka przewodu pokarmowego (np. dwunastnica, początkowy odcinek jelita cienkiego) i/lub obejmie jego znaczną część, to objawy SIBO będą bardziej intensywne i jego przebieg może być bardziej gwałtowny. W przypadku, gdy rozrost bakteryjny obejmuje jedynie niewielki obszar poza jelitem grubym (np. końcowy fragment jelita krętego), to zarówno zaburzenia trawienia i wchłaniania, jak również nasilenie objawów będą znacznie mniej intensywne.

Czy wiesz, że przy SIBO objawy są podobne do IBS?

Należy podkreślić, że przy SIBO objawy są bardzo zbliżone do tych, obserwowanych w przebiegu zespołu jelita drażliwego (ZJD / IBS – z ang. Irritable Bowel Syndrome), dlatego konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki różnicującej te dwie jednostki chorobowe. Ze względu na dużą zbieżność objawów, może okazać się, że tak naprawdę mamy do czynienia z przerostem bakteryjnym w jelicie cienkim, a nie zespołem jelita drażliwego, jak mogłoby się wydawać na początku. Część badań naukowych wskazuje również, że SIBO może równocześnie współwystępować z zespołem jelita drażliwego. W takich przypadkach postępowanie terapeutyczne musi być dostosowane do obu tych zaburzeń jelitowych.

W wielu aktualnych badaniach naukowych potwierdzono także, że SIBO jest bardzo często diagnozowane wśród pacjentów z trądzikiem różowatym. Wskazuje się również, że skuteczna terapia SIBO może przyczyniać się do wyraźnej poprawy w zakresie zmian skórnych w przebiegu trądziku różowatego.

Photo by Gabrielle Henderson on Unsplash

Diagnostyka SIBO

 Złotym standardem w diagnostyce SIBO są wodorowe testy oddechowe (WTO / HBT – z ang. Hydrogen Breath Testing). Badanie to jest nieinwazyjne i opiera się na założeniu, że w warunkach fizjologicznych u osób zdrowych nie stwierdza się obecności wodoru i metanu w wydychanym powietrzu lub ich stężenie jest niewielkie. WTO polega na pomiarze ilości tych gazów w wydychanym powietrzu na czczo i po wypiciu roztworu z glukozą lub laktulozą co 20 minut przez 3 godziny. Rodzaj odczynnika dobiera się w zależności od ewentualnych objawów i/lub miejsca potencjalnego przerostu bakteryjnego.

Glukozę najczęściej stosuje się, gdy rozrost może dotyczyć górnego odcinka jelita cienkiego oraz gdy zaburzenia rytmu wypróżnień objawiają się biegunką, natomiast laktuloza jest używana w przypadku, gdy przerost może potencjalnie występować w dolnym odcinku jelita cienkiego, a u pacjenta dominującym objawem są zaparcia.

U zdrowej osoby wynik na czczo nie powinien być wyższy niż 10 ppm (ang. parts per milion), a w kolejnych pomiarach po wypiciu roztworu z odczynnikiem nie powinien przekraczać 20 ppm. Zespół rozrostu bakteryjnego jest diagnozowany, gdy wynik w którymś z pomiarów podczas całego testu jest wyższy o 20 ppm w stosunku do wartości na czczo.

Inną metodą służącą do diagnostyki SIBO może być mikrobiologiczna ocena treści pokarmowej pobranej z bliższej części jelita cienkiego. Jest to jednak badanie dużo bardziej inwazyjne i bardziej skomplikowane niż wodorowe testy oddechowe, dlatego wykonuje się je stosunkowo rzadko.

Leczenie SIBO 

W takim razie, co robić i jak sobie pomóc, kiedy podejrzenie rozrostu bakteryjnego w jelitach zostanie potwierdzone?

Przede wszystkim należy być świadomym, że leczenie SIBO jest procesem wieloetapowym, który wymaga wsparcia zarówno ze strony lekarza, jak i dietetyka. Najczęściej dopiero skojarzenie kilku metod leczenia przynosi u pacjentów najlepsze rezultaty w procesie wyciszania objawów SIBO.

SIBO leczenie antybiotykiem

Kluczowym elementem leczenia jest zredukowanie liczby bakterii za pomocą odpowiednio dobranej antybiotykoterapii oraz regeneracja błony śluzowej jelita i odbudowa korzystnej mikroflory jelitowej przy zastosowaniu preparatów probiotycznych. Warto pamiętać, że dobór antybiotyku zawsze należy do lekarza. Antybiotykiem pierwszego wyboru jest najczęściej preparat zawierający rifaksyminę jako substancję czynną ze względu na jej miejscowe działanie w jelicie oraz niewielkie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Niekiedy w zależności od rodzaju bakterii są także włączane inne antybiotyki (np. w przypadku zaparć przy rifaksyminie dodatkowo stosuje się również metronidazol), aby wspomóc proces usuwania bakterii z jelita cienkiego.

Nieodzownym elementem leczenia farmakologicznego z zastosowaniem antybiotyków powinna być również odpowiednio dobrana probiotykoterapia. Każdy antybiotyk niszczy nie tylko drobnoustroje patogenne, ale równieżdobroczynne bakterie jelitowe. Dlatego też tak istotne jest wspomaganie procesu regeneracji korzystnej mikroflory jelitowej za pomocą odpowiednio dobranych szczepów bakterii probiotycznych.

W początkowej fazie probiotykoterapii najczęściej stosuje się bakterie beztlenowe z rodziny Bifidobacterium, które mają zdolność kolonizowania wyłącznie jelita grubego. W dalszym etapie leczenia probiotykoterapia powinna zostać rozszerzona o kolejne szczepy dostosowane do rodzaju bakterii dominujących w początkowym przeroście bakteryjnym. Odpowiednio prowadzona probiotykoterapia może wspomóc regenerację korzystnej mikroflory jelitowej i tym samym zmniejszyć ryzyko nawrotu SIBO.

Należy pamiętać, że w celu skutecznego leczenia SIBO konieczne jest znalezienie pierwotnej przyczyny jelitowego rozrostu bakteryjnego. Dopiero usunięcie czynnika wywołującego przerost bakteryjny wraz ze zredukowaniem liczby tych bakterii, regeneracją śluzówki jelita i odbudową korzystnej mikroflory jelitowej może zwiększyć szansę na utrzymanie stanu wyciszenia objawów SIBO,czy też nawet przyczynić się do jego całkowitego wyleczenia.

Metodami skutecznego leczenia choroby, jaką jest zespół rozrostu bakteryjnego SIBO – w zależności od potencjalnych przyczyn rozrostu bakteryjnego są m.in.:

  • zabiegi chirurgiczne w przypadku nieprawidłowej budowy przewodu pokarmowego (m.in. uchyłki czy przetoki jelitowe),
  • ograniczenie częstego stosowania antybiotyków,
  • przywrócenie odpowiedniego pH żołądka (ograniczenie stosowania leków z grupy inhibitorów pompy protonowej stosowanych w leczeniu m.in. choroby wrzodowej żołądka),
  • wspomaganie procesów trawiennych w przebiegu przewlekłych chorób wątroby i trzustki (m.in.: przez suplementację enzymów trawiennych),
  • poprawa perystaltyki jelit (m.in. przezwspomaganie leczenia niedoczynności tarczycy, choroby Parkinsona czy cukrzycy oraz prawidłową dietę bogatą w błonnik pokarmowy),
  • przywrócenie poprawnej funkcji MMC (m.in. unikanie podjadania przez około 3 godziny między posiłkami, aby kompleks MMC mógł działać prawidłowo).

SIBO jak leczyć dietą?

Istotą dietoterapii w zespole jelitowego przerostu bakteryjnego powinno być przede wszystkim wyrównywanie niedoborów, które mogą rozwinąć się w przebiegu choroby w wyniku zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. Kluczowa jest przede wszystkim podaż odpowiedniej ilości energii (spożycie pożywienia ogółem), aby zmniejszyć ryzyko utraty masy ciała i rozwoju niedożywienia.

Najpowszechniej występujące deficyty dotyczą przede wszystkim witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (tj. A, D, E, K), dlatego zaleca się zwiększenie spożycia produktów będących bogatym źródłem tych składników, takich jak: tłuste ryby morskie (np.: łosoś, makrela, śledź), jaja, oleje roślinne (m.in.: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany), czy orzechy (zwłaszcza włoskie, laskowe, migdały). Z uwagi na wysokie ryzyko rozwoju niedokrwistości w przebiegu zespołu rozrostu bakteryjnego SIBO należy także zwrócić szczególną uwagę na dostarczenie w diecie odpowiedniej ilości żelaza (głównie z mięsa, zwłaszcza z wołowiny), kwasu foliowego (przede wszystkim z zielonych warzyw liściastych i nasion roślin strączkowych) oraz witaminy B12 (z produktów odzwierzęcych – jaja, mięso, nabiał).

Kolejnym etapem wsparcia dietetycznego w przebiegu choroby jelit SIBO jest zastosowanie terapii żywieniowej ukierunkowanej na redukcję przerostu bakteryjnego, wsparcie antybiotykoterapii oraz poprawę stanu błony śluzowej jelita. W tym celu eliminuje się z diety produkty żywnościowe, które mogą stanowić pożywkę dla bakterii kolonizujących jelito cienkie, a następnie, gdy śluzówka jelita ulegnie regeneracji, stopniowo wprowadza się je ponownie do diety i ocenia nasilenie objawów ze strony przewodu poakrmowego lub ewentualne wykształcenie tolerancji na te produkty.

Choroba jelit SIBO – jak leczyć je dietą? Dotychczas opracowano kilka takich diet, a najpopularniejsze z nich to:

  • dieta SCD(z ang. the Specific Carbohydrates Diet) – dieta specyficznych węglowodanów – założeniem diety jest eliminacja węglodowanów złożonych (di-, oli- i polisacharydów), których trawienie może być problematyczne ze względu na brak enzymów rozkładających specyficzne wiązania w tych węglowodanach; zaburzone trawienie tych składników może przypuszczalnie powodować rozrost bakterii w jelicie cienkim;
  • dieta GAPS (z ang. – the Gut and Psychology Syndrome Diet) – założeniem diety jest przede wszystkim regeneracja bariery jelitowej, która została naruszona w wyniku przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim; jest jeszcze bardziej restrykcyjną formą diety SCD;
  • dieta LFD / LOW FODMAP (z ang. – the Low-Fermentable-Oligosaccharides-Disaccharides-Monosaccharides and Polyols Diet) – dieta stosowana m.in. jako leczenie SIBO zakłada ograniczenie spożywania produktów zawierających w swoim składzie duże ilości fermentujących mono-, di- i oligosacharydów oraz polioli; polega na eliminacji tych grup produktów z diety na okres 6-8 tygodni, a następnie stopniowe ich wprowadzenie w zależności od tolerancji, do momentu pełnego rozszerzenia diety i opracowania listy dobrze akceptowalnych produktów; eliminacji podlegają m.in.: pszenica, żyto, jęczmień, nasiona roślin strączkowych, większość nabiału, słodziki, niektóre warzywa i owoce.

Dieta w przypadku SIBO powinna być dobrana indywidualnie dla każdego pacjenta w oparciu o dokładny wywiad żywieniowy.Lista produktów, które należy wyeliminować z diety zależy bowiem od osobniczych reakcji danej osoby i u każdego pacjenta będzie wyglądać nieco inaczej. Ponadto ponowne wprowadzanie wyeliminowanych wcześniej produktów będzie przebiegało w zupełnie inny sposób u poszczególnych osób. Celem postępowania dietetycznego jest leczenie SIBO i zmniejszenie nasilenia objawów, poprawa jakości życia pacjenta oraz utrzymanie stanu remisji.

Popularne wpisy na blogu:

Czy nabiał i słodziki są dozwolone przy insulinooporności?
Dieta w PCOS – co jeść, a czego unikać?
Dieta z niskim indeksem glikemicznym – jak stosować ją w praktyce?
Czym różni się ładunek glikemiczny od indeksu glikemicznego?
Indeks glikemiczny tabela – produkty zbożowe, warzywa, owoce
Dieta Montignaca – efekty, jadłospis, zasady
Poliole – czy są zdrowe? Czy można je stosować w przypadku cukrzycy?
Jaki wpływ ma sen, stres i aktywność fizyczna w cukrzycy?
Cukrzyca – objawy i powikłania. Czego nie jeść przy cukrzycy?
Ile węglowodanów na redukcji? Makroskładniki na diecie redukcyjnej
Dlaczego nie chudnę? 5 najczęstszych przyczyn zastoju wagi
Od czego się tyje? Czego unikać na diecie odchudzającej?
Pomysły na posiłki potreningowe – przepisy
Dieta na masę – zasady. Na czym polega budowanie masy mięśniowej?
Głód emocjonalny – czym jest i jak go odróżnić od głodu fizycznego?