Co pić na zaparcia – jakie zioła pomagają przy zaparciach?

Autorka: dietetyczka kliniczna Natalia Szwed-Kisielewicz

Zaparcia są częstą dolegliwością gastryczną, na pozór błahą, więc często bagatelizowaną, tym bardziej, że dotyczą intymnej sfery życia. Osoby cierpiące na zaparcia najczęściej sięgają po zioła na zaparcia. Czy to aby najlepsza droga? Z tego artykułu dowiesz się jakie są przyczyny i konsekwencje zaparć, jak powinna wyglądać dieta na zaparcia oraz czy warto stosować zioła na zaparcia.

Spis treści:

• Przyczyny zaparć
• Kłopoty z wypróżnianiem i ich konsekwencje
• Naturalne sposoby na zaparcia
• Dieta bogata w błonnik
• Odpowiednie nawadnianie
• Ureguluj tryb życia
• Pamiętaj o dobrych bakteriach
• Codzienna aktywność fizyczna
• Skuteczne zioła na zaparcia
• Olej rycynowy
• Środki drażniące: liść senesu, kora kruszyny, korzeń rzewienia, aloes
• Problemy z wypróżnianiem w ciąży 

Przyczyny zaparć

Patogeneza przewlekłych zaparć jest złożona. Zaburzenia oddawania stolca mogą być spowodowane pojedynczym czynnikiem lub też być wykładnikiem wielu nakładających się na siebie przyczyn. 

Do czynników ryzyka wystąpienia zaparć zalicza się:

• wiek (wyraźne nasilenie zaparć po 65 r.ż.),
• płeć (zaparcia występują 2–3 krotnie częściej u kobiet, co jest prawdopodobnie spowodowane różnicami anatomicznymi oraz hormonalnymi),
• mała aktywność fizyczna,
• dieta ubogoresztkowa,
• niedostateczna podaż płynów,
• niektóre leki o ubocznym działaniu zapierającym.

Kłopoty z wypróżnianiem i ich konsekwencje

Zaparcia mogą nieść ze sobą szereg negatywnych konsekwencji. Zalegająca w końcowym odcinku jelita grubego masa kałowa, może wyrządzić sporo szkód. W konsekwencji mogą pojawić się stany zapalne i poranienia okolic odbytu, zaburzenia napięcia ściany odbytnicy oraz guzki krwawnicze. W rezultacie przewlekłe zaparcia mogą prowadzić do zaczopowania jelita, powstawania uchyłków, krwawień, niedrożności oraz patologicznej zmiany składu flory bakteryjnej. Nawracające zaparcia to również problem psychologiczny, który powoduje wtórne narastanie problemów z wypróżnieniem. 

Zaparcia zdecydowanie obniżają jakość życia. Z tego powodu należy działać nawet w przypadku sporadycznego pojawiania się problemu, pozwoli to uniknąć przykrych i niebezpiecznych konsekwencji. Słowem – lepiej nie bagatelizować zaparć! 

Naturalne sposoby na zaparcia

Pierwszym etapem leczenia zaparć powinna być zmiana stylu życia oraz zmiana diety, w związku z tym, że najczęstszą przyczyną zaparć jest właśnie nieprawidłowa dieta i brak aktywności fizycznej to ten etap nie powinien budzić niczyich wątpliwości.

Dieta bogata w błonnik

Przewlekłe zaparcia mają związek z małym spożyciem błonnika pokarmowego oraz płynów. Błonnik pokarmowy jest elementem nie trawionym przez enzymy w jelicie cienkim. Dzięki temu dostaje się on w postaci niezmienionej do okrężnicy, gdzie zatrzymuje wodę i zwiększa masę stolca. Błonnik może być składnikiem spożywanego pokarmu lub być dostarczany w postaci oczyszczonej jako suplement. Zwiększenie spożycie błonnika z pokarmem do zalecanej dawki (25–30 g/d.) wpływa na skrócenie czasu pasażu jelitowego oraz redukuje objawy zaburzeń wypróżniania. Cateringi dietetyczne mają w swojej ofercie diety, które zawierają odpowiednią ilość błonnika pokarmowego. Diety te są układane w większości przypadków przez wykwalifikowanych dietetyków, którzy znają się na rzeczy. 

Wyniki metaanalizy porównującej zastosowanie psyllium i placebo, wykazały korzystne działanie tego pierwszego u chorych z zaparciami. Wyróżniamy błonnik rozpuszczalny (np. psyllium – babka płesznik) i nierozpuszczalny w wodzie (np. otręby). Preferowany jest błonnik rozpuszczalny, ponieważ powoduje mniej działań niepożądanych w porównaniu z błonnikiem nierozpuszczalnym. 

Główne źródła błonnika rozpuszczalnego to:

• jabłka
• cytrusy
• truskawki
• owies (np. płatki owsiane)
• jęczmień
• nasiona roślin strączkowych 
• orzechy
• pietruszka
• marchew
• bakłażan
• siemię lniane
• babka płesznik

Nasiona i łuski nasion babki płesznik są naturalnym źródłem błonnika. W powłoce nasiennej zlokalizowane są związki pęczniejące w wyniku pochłaniania wody. Po spożyciu nasion z dużą ilością wody przechodzą one prawie niezmienione do jelita grubego. Hamują resorpcję zwrotną wody i zwiększając objętość mas kałowych pobudzają w ten sposób perystaltykę jelita grubego oraz odruch defekacji 

Odpowiednie nawadnianie

Zwiększając ilość błonnika pokarmowego w diecie nie można zapomnieć o spożywaniu odpowiedniej ilości płynów. Zaleca się picie 2-3 litrów wody mineralnej na dobę, o ile nie ma przeciwwskazań uwarunkowanych chorobami nerek, wątroby czy układu krążenia. 

Do często wymienianych kroków terapii zaparć należy torowanie tzw. odruchu żołądkowo-jelitowego, poprzez wypijanie na czczo około 30 minut przed śniadaniem szklanki wody.

Ureguluj tryb życia

W dzisiejszych czasach częstym problemem jest wstrzymywanie wypróżnień tzw. „safe toilet syndrome”. U podstaw tego zespołu leży stres psychiczny wywołany pośpiechem, subiektywnym lub obiektywnym brakiem właściwych warunków sanitarnych, koniecznością podróżowania. Powtarzanie się tego typu epizodów prowadzi do adaptacji receptorów czuciowych w odbytnicy do wyższych ciśnień, a w konsekwencji do wzrostu progu odczuwania parcia na stolec. Dlatego istotne jest dążenie do defekacji o stałej, dogodnej dla nas porze. Szczególnie korzystne wydają się godziny poranne, ze względu na wysoką aktywność układu przywspółczulnego, co daje szansę na większą efektywność wypróżnień.

Pamiętaj o dobrych bakteriach

Zaburzenia mikroflory są bardzo często stwierdzane w przypadku zaparć. Normalizacja składu bakterii jelitowych wydaje się więc teoretycznie uzasadniona. Dodatkowo, przez niedopuszczenie do rozrostu gatunków potencjalnie patogennych, oraz stymulację układu odpornościowego pomaga chronić organizm przed częścią powikłań wynikających ze spowolnienia pasażu jelitowego. 

Badania, w grupie osób cierpiących na zaparcia, wskazują na skuteczność szczepów: Lactobacillus casei rhamnosus (preparaty dostępne na rynku polskim: Lacidofil, Lakcillus) oraz E. coli Nissle 1917. Znaczenie innych mikroorganizmów, stosowanych w powszechnie dostępnych preparatach, tj. Bifidobacterium bifidum, Lactobacillus acidophilus, L. bulgaricus, Saccharomyces boulardii, wydaje się wątpliwe. Decydowanie się na regularne przyjmowanie komercyjnych preparatów, wiąże się z koniecznością ich regularnego zażywania (zwykle kilkukrotnie w ciągu dnia według producentów), a więc z kłopotliwą i drogą kuracją. 

Podsumowując, brak jest naukowych przesłanek co do celowości stosowania komercyjnych preparatów zawierających probiotyki w terapii zaparć. Jednak ich obecność w postaci naturalnych przetworów mlecznych i kiszonek w zbilansowanej diecie, zwłaszcza w połączeniu z błonnikiem wydaje się być jak najbardziej wskazana. 

Codzienna aktywność fizyczna

Zaparcia są bardzo silnie związane z brakiem ruchu. U zdrowych osób aktywność fizyczna pobudza motorykę jelita grubego, skracając czas pasażu jelitowego. Zastosowanie umiarkowanego wysiłku fizycznego, przez 30–60 minut dziennie, istotnie poprawia konsystencję stolca, zmniejsza ilość gromadzących się gazów i wzdęć. 

Kolejnym elementem niefarmakologicznego leczenia zaparć jest prawidłowa technika defekacji. Szczególny nacisk należy położyć na to, aby przyjąć prawidłową postawę, ułatwiającą wydalanie stolca (pochylenie się do przodu z uniesieniem kolan powyżej bioder i oparciem stóp na wzniesieniu celem złagodzenia kąta odbytowo-odbytniczego). Należy ponadto unikać nadmiernego naprężania się w trakcie defekacji, stosować techniki relaksacyjne oraz przebywać w toalecie maksymalnie przez 5–10 minut.

Skuteczne zioła na zaparcia

Rola diety i zdrowego stylu życia w profilaktyce zaparć jest nieoceniona, niestety długi czas oczekiwania na efekty oraz konieczność zmiany przyzwyczajeń dyskwalifikuje ją w oczach wielu osób. Z powodu powszechnej dostępności natrętnie reklamowanych leków przeczyszczających, „droga na skróty” staje się dla wielu oczywistym wyborem. Doraźne samolecznictwo, zwykle przy użyciu ziół na zaparcia, ma jednak wysoką cenę. Brak dozoru lekarskiego, poszukiwania pierwotnej przyczyny zaparć, oraz weryfikacji stylu życia, w przypadku nadużywania dostępnych bez recepty środków przeczyszczających z czasem grozi komplikacjami. Wśród nich możemy wyróżnić kilka grup: 

• przeoczenie lub opóźnienie diagnozy choroby organicznej objawiającej się zaparciami, 
• narażenie na bezpośrednie efekty uboczne stosowanych leków, 
• uzależnienie od leków (narastanie zaburzeń czynnościowy mechanizmu defekacji, pociągające za sobą konieczność ponownego przyjęcia leku w celu uzyskania wypróżnienia), 
• obniżenie komfortu życia, oraz narażenie na powikłania w przypadku chorób towarzyszących.

Olej rycynowy

W świetle przewodu pokarmowego olej rycynowy rozkładany jest do glicerolu i kwasu rycynolowego, z którego następnie powstają drażniące mydła rycynolowe. Mechanizm ich działania polega na zmniejszeniu wchłaniania wody i elektrolitów oraz przyspieszeniu pasażu. Powoduje zaostrzenie stanów zapalnych jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Olej rycynowy może wywoływać poronienia. 

Środki drażniące: liść senesu, kora kruszyny, korzeń rzewienia, aloes

Środki drażniące są najpopularniejszymi i najpowszechniej nadużywanymi ziołami na zaparcia. Przyczynił się do tego kreowany w mediach wizerunek „łagodnych preparatów roślinnych”. Większość ludzi stosuje je w sposób nieracjonalnych narażając się na liczne komplikacje. Glikozydy antrachinowe, które stanowią substancję czynną ziół na zaparcia, po przekształceniu przez bakterie jelitowe w aktywne związki, pobudzają nerwowe sploty śródścienne. Zwiększają motorykę oraz sekrecję płynów w jelicie cienkim i grubym.

Przewlekle stosowane ziół na zaparcia doprowadza do destrukcji jelitowego systemu nerwowego i wywołuje efekt błędnego koła, utratę elektrolitów: głównie potasu, co wtórnie pogarsza perystaltykę. Zioła na zaparcia są przeciwwskazane u kobiet karmiących piersią. Najczęściej stosowane zioła na zaparcia to: aloes, kora kruszyny, korzeń rzewienia, liść senesu i kora szakłaku amerykańskiego. Większość stanowi składnik mieszanek ziołowych.

Problemy z wypróżnianiem w ciąży

Zaparcia są jedną z najczęstszych dolegliwości, która dotyka większość kobiet w ciąży. Wynika to z faktu, że w ciąży wzrasta poziom progesteronu. Ten hormon powoduje zwolnienie motoryki jelit oraz obniżenie napięcia mięśniowego mięśni przewodu pokarmowego. Dodatkowo wymioty, które często pojawiają się na początku ciąży, powodują odwodnienie, a stąd już prosta droga do pojawienia się zaparć. 

Zaparcia potrafią być dokuczliwe i wcale nie są obojętne dla zdrowia przyszłych mam. Zaparcia są głównym czynnikiem sprawczym powstawania hemoroidów. Co istotne, zaparcia zwiększają uczuci odbijania się, mdłości i mogą być jedną z przyczyn wymiotów.

Kobieta w ciąży powinna się wypróżniać przynajmniej raz na dwa dni. Najbardziej prawidłowy rytm wypróżnień to 1-2 dziennie. Jak poradzić sobie z zaparciami w ciąży?

Najważniejsze jest prawidłowe nawodnienie organizmu – kobieta w ciąży powinna wypijać 2,5 l wody dziennie. Kolejny krok to dieta bogata w błonnik, szczególnie nierozpuszczalny. Kobiety w ciąży cierpiące na zaparcia, powinny wypijać szklankę ciepłej wody przed śniadaniem. Dodatkowo, co równie istotne, w ciąży należy zadbać o odpowiedni poziom aktywności fizycznej, wystarczy regularny, codzienny spacer.

Potrzebujesz diety w czasie ciąży lub laktacji? Zamów catering dietetyczny dla mam i ciesz się większą ilością czasu! Pozwól sobie na odpoczynek, a my zadbamy o Twoją dietę.

Bibliografia:

• Daniluk, J. (2018). Przewlekłe zaparcia—niedoceniany problem kliniczny. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, 10(1), 1-13.
• Drab, E., & Winiarczyk, R. (2008). ZAPARCIA-STRATEGIA PODEJŚCIA TERAPEUTYCZNEGO. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 14(2).