Nietolerancja laktozy – objawy, diagnostyka i dieta

Nietolerancja laktozy to dolegliwość, która jest wynikiem deficytu laktazy. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są przyczyny nietolerancji laktozy, jakie testy należy wykonać w diagnostyce tego zaburzenia, jakie są objawy nietolerancji laktozy oraz jaką dietę stosować przy nietolerancji laktozy.

Co to jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem polegającym na całkowitej lub częściowej niezdolności do trawienia dwucukru mlecznego, czyli laktozy. Ta substancja składa się z glukozy i galaktozy, a aby przerwać wiązanie między tymi cukrami prostymi, niezbędna jest odpowiednia ilość enzymu o nazwie laktaza. Dopiero w rozłożonej postaci jesteśmy w stanie wchłonąć laktozę w jelicie cienkim.

Osoby z nietolerancją laktozy nie mają zdolności do przeprowadzenia tego procesu w pełni efektywnie ze względu na niedobór tego enzymu. Konsekwencją wydzielania niewystarczającej ilości laktazy, przy nietolerancji laktozy, jest przedostawanie się laktozy do jelita grubego. W efekcie mogą pojawić się typowe objawy nietolerancji laktozy obejmujące dolegliwości jelitowe.

Skąd bierze się nietolerancja laktozy?

Przyczyn nietolerancji laktozy jest wiele. Rzadkim schorzeniem jest alaktazja, czyli całkowity brak laktazy w jelicie człowieka, począwszy od narodzin aż do śmierci. Alaktazja jest chorobą o podłożu genetycznym. Dużo częściej osoby uskarżający się na różne dolegliwości po spożyciu pokarmów mlecznych mają nietolerancję laktozy wskutek wtórnego niedoboru laktazy. Ten typ niedoboru ma najczęściej charakter przejściowy i mija wraz z regeneracją uprzednio zniszczonych kosmków jelitowych jelita cienkiego.

Uszkodzenie nabłonka jelita cienkiego może nastąpić w przebiegu zapalenia błony śluzowej jelita cienkiego z powodu:

• czynników zakaźnych (np. rotawirusów, bakterii, robaczyc) lub nieswoistego zapalenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna);
• enteropatii różnego pochodzenia (np. w przebiegu celiakii, alergii pokarmowej;
• stosowania leków – kwasu acetylosalicylowego, antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych);
• nadużywania alkoholu.

Objawy nietolerancji laktozy

Osoby, u których występuje nietolerancja laktozy, zauważają objawy tego zaburzenia po około 30 min do 2 godzin od spożycia produktu zawierającego laktozę. Nasilenie objawów zależy od wielu czynników, między innymi od ilości spożytej laktozy, rodzaju posiłku (np. płynny posiłek może wywołać intensywniejsze objawy niż pokarm stały) oraz od indywidualnej zdolności do wydzielania enzymu rozkładającego ten dwucukier.

Nietolerancja laktozy wiąże się z tym, że po spożyciu produktów zawierających laktozę, jej całość lub część przechodzi do jelita grubego i właśnie w tym miejscu zachodzą procesy będące podłożem pojawiających się symptomów. Przede wszystkim laktoza zostaje rozłożona przez bakterie jelitowe, w wyniku czego powstaje nadmierna ilość gazu – u osób z nietolerancją laktozy występują wtedy wzdęcia, bóle brzucha oraz wzmożone gazy.

Ponadto duża ilość nierozłożonej laktozy w jelicie grubym może skutkować biegunką, ponieważ zaburzone zostaje ciśnienie osmotyczne i ściany jelita uwalniają płyny do światła jelita. Zatem najczęstszymi objawami nietolerancji laktozy są:

• wzdęcia;
• nadmierne gazy;
• bóle brzucha;
• biegunka.

Jak diagnozuje się nietolerancję laktozy?

Zazwyczaj powodem, dla którego przeprowadza się badania diagnostyczne w kierunku nietolerancji laktozy, są wymienione powyżej dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. 

Jeśli dodatkowo obserwuje się korelację występowania tych symptomów ze spożyciem produktów zawierających laktozę, a po jej odstawieniu – ustąpienie objawów, to jest to ważny sygnał dla lekarza. Prawdopodobnie świadczy on bowiem o występowaniu nietolerancji laktozy, co możemy dodatkowo potwierdzić jednym z dwóch najczęściej stosowanych testów.

Testy tolerancji laktozy

• wodorowy test oddechowy – jego koszt to około 200 zł – polega na spożyciu roztworu laktozy na czczo, a następnie na pomiarach poziomu wodoru w wydychanym powietrzu. W przypadku nietolerancji laktozy ten poziom będzie wysoki;
• test zmian poziomu glukozy we krwi – to badanie także polega na spożyciu roztworu laktozy na czczo, ale po jego spożyciu bada się stężenie glukozy we krwi. Jeśli ono nie ulega wzrostowi, oznacza to, że nie mamy zdolności do rozkładania tego dwucukru, czyli cierpimy na nietolerancję laktozy.

Jaką dietę stosować przy nietolerancji laktozy?

Osoby z nietolerancją laktozy powinny przede wszystkim unikać produktów mlecznych zawierających ten cukier, co nie oznacza jednak rezygnacji z ważnych składników odżywczych (wapnia, witamin z grupy B). Warto zwrócić uwagę na alternatywne źródła tych substancji takie jak mleko roślinne (sojowe, migdałowe, owsiane) wzbogacone w wapń, zielone warzywa liściaste, orzechy, nasiona sezamu czy ryby bogate w witaminę D.

Coraz popularniejsze i łatwiej dostępne stają się alternatywy takie jak bezlaktozowe jogurty, czy mleka bez laktozy. Takie rozwiązanie jest doskonałym wyborem dla osób cierpiących na nietolerancję laktozy, ponieważ mogą się one cieszyć smakiem nabiału bez ryzyka wystąpienia nieprzyjemnych objawów po jego spożyciu. Nietolerancja laktozy nie oznacza konieczności unikania białek mleka, dlatego z powodzeniem możemy stosować bezlaktozowe zamienniki. Na szczęście wiele cateringów dietetycznych ma w swojej ofercie dietę pudełkową dla osób z nietolerancją laktozy, co jest świetną opcją dla osób, które nie lubią przygotowywać posiłków lub nie mają na to czasu w ciągu dnia.

Czytaj etykiety!

W codziennej diecie można również wykorzystywać produkty bezlaktozowe oraz suplementy enzymu laktazy, które ułatwiają trawienie laktozy. Istotne jest także czytanie etykiet produktów spożywczych, gdyż laktoza bywa dodawana do wielu przetworzonych pokarmów. Dieta eliminacyjna nie musi być monotonna – z pomocą przemyślanych wyborów i kreatywności w kuchni można przygotować pełnowartościowe i smaczne posiłki, które będą bezpieczne dla osób z nietolerancją laktozy.

Nietolerancja laktozy u niemowląt i dzieci

Nietolerancja laktozy u niemowląt może stanowić wyzwanie dla rodziców, którzy dążą do zapewnienia swoim pociechom najlepszej opieki. W takich przypadkach, po konsultacji z pediatrą, często zaleca się wprowadzenie specjalnych mieszanek mlekozastępczych (mleka modyfikowanego), które są pozbawione laktozy, a jednocześnie wzbogacone w niezbędne składniki odżywcze (takie jak w mleku matki). 

Ważne jest, aby dieta niemowlęcia była dostosowana do jego indywidualnych potrzeb i nie powodowała niedoborów pokarmowych. W miarę wprowadzania pokarmów stałych należy wybierać produkty naturalnie wolne od laktozy takie jak warzywa, owoce, mięso i ryby, zwracając uwagę na zachowanie zrównoważonego jadłospisu. Wszelkie zmiany w diecie niemowlęcia powinny być dokonywane pod ścisłym nadzorem lekarza, aby zapewnić maluchowi harmonijny rozwój i zdrowie.

Dieta starszych dzieci

Nietolerancja laktozy u dzieci wymaga szczególnej uwagi, ponieważ ich rozwijające się organizmy potrzebują odpowiedniej ilości składników odżywczych. W przypadku stwierdzenia tej nietolerancji konieczne jest dostosowanie diety dziecka w taki sposób, aby zapewnić mu wszystkie niezbędne do prawidłowego wzrostu witaminy i minerały, zwłaszcza wapń.

W diecie dziecka można zastosować mleko bezlaktozowe lub mleka roślinne, jednak zawsze po konsultacji z pediatrą, który oceni, czy są one odpowiednie dla danego wieku. Warto również wzbogacić jadłospis o produkty naturalnie pozbawione laktozy takie jak mięso, ryby, jaja, warzywa i owoce. Wprowadzając nowe produkty do diety dziecka, należy robić to stopniowo i obserwować reakcje organizmu, aby zapewnić mu komfort i zdrowie. Wsparcie dietetyka dziecięcego może być nieocenione w zaplanowaniu zbilansowanych posiłków, które będą smakować młodemu organizmowi i jednocześnie dostarczą mu wszystkiego, czego potrzebuje.