Insulinooporność – co to jest? Diagnoza, objawy i leczenie

Insulinooporność to stan, w którym organizm nie reaguje prawidłowo na insulinę, co prowadzi do zaburzeń metabolicznych. Nieleczona może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2 i innych poważnych chorób. Jak rozpoznać objawy insulinooporności i jak ją leczyć? Podpowiadamy!

Czym jest insulinooporność?

Insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu nie reagują prawidłowo na insulinę, czyli hormon produkowany przez trzustkę, odpowiedzialny za regulację poziomu cukru we krwi. W warunkach fizjologicznych insulina umożliwia transport glukozy z krwiobiegu do wnętrza komórek, gdzie jest ona wykorzystywana jako źródło energii.

Jednak u osób z insulinoopornością, mimo wystarczającej lub nawet zwiększonej produkcji insuliny, jej działanie jest upośledzone. Prowadzi to do zaburzeń metabolicznych, takich jak podwyższony poziom cukru we krwi, zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 oraz innych problemów zdrowotnych, w tym chorób sercowo-naczyniowych i niektórych nowotworów. Dodatkowo nadmierne stężenie insuliny we krwi przy insulinooporności predysponują między innymi do wzmożonego gromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie.

Jak diagnozuje się insulinooporność?

Diagnostyka insulinooporności jest podejmowana na podstawie badania krzywej glukozowej i krzywej insulinowej. Takie badanie może być nam zlecone w ramach świadczeń NFZ od endokrynologa lub diabetologa, który stwierdzi, że nasze objawy wskazują na insulinooporność. Badania diagnostyczne w kierunku insulinooporności wymagają od nas poświęcenia 2 godzin w laboratorium, ponieważ zazwyczaj zaleca się wykonanie 3-punktowej krzywej cukrowej i insulinowej.

Oznacza to, że jeśli podejrzewa się u nas insulinooporność, to pierwszym punktem takiego badania będzie pomiar insuliny i glukozy na czczo, a następnie po 1 godzinie i po 2 godzinie od spożycia roztworu zawierającego 75 gramów glukozy. Dzięki takiemu badaniu lekarz może stwierdzić, czy występuje u nas insulinooporność, a jeśli tak, to jak bardzo jest ona zaawansowana i jakie kroki należy podjąć, aby poprawić nasze zdrowie.

Jakie są objawy insulinooporności?

Najczęstszymi objawami przy insulinooporności jest uczucie zmęczenia, wzmożona senność, bóle głowy, rozdrażnienie, obniżenie nastroju, problemy z koncentracją, pogorszenie zdolności do zapamiętywania. 

Objawy insulinooporności nierzadko dotyczą nadmiernej masy ciała, niezamierzonego przybrania na wadze lub braku postępów na drodze do redukcji wagi. Nadmierny apetyt to objaw insulinooporności, który dodatkowo nie sprzyja redukowaniu masy ciała. To właśnie kłopoty związane z nadmierną wagą są częstym problemem, z którym zmagają się osoby z występującą insulionoopornością. W przypadku, gdy zauważamy u siebie objawy insulinooporności, to warto skontaktować się z lekarzem rodzinnym, który oceni nasz stan zdrowia i będzie mógł skierować nas do specjalisty zajmującego się leczeniem insulinooporności, czyli do endokrynologa lub diabetologa.

Przyczyny insulinooporności

Insulinooporność jest wynikiem złożonej interakcji czynników genetycznych i środowiskowych. Główne przyczyny to:

• nadwaga i otyłość, szczególnie otyłość brzuszna – tkanka tłuszczowa, zwłaszcza trzewna, produkuje substancje zapalne i hormony zaburzające działanie insuliny;
• siedzący tryb życia, brak regularnej aktywności fizycznej – mięśnie są głównym miejscem zużycia glukozy, a ich bezczynność pogarsza wrażliwość na insulinę;
• dieta bogata w cukry proste i wysoko przetworzone produkty – gwałtowne skoki poziomu cukru prowadzą do hiperinsulinemii i wyczerpania komórek beta trzustki;
• stres, niedobór snu, zaburzenia rytmu dobowego – prowadzą do zaburzeń hormonalnych i metabolicznych sprzyjających insulinooporności;
• niektóre leki, np. sterydy, leki przeciwpsychotyczne, leki hormonalne;
• predyspozycje genetyczne – niektóre warianty genów sprzyjają rozwojowi insulinooporności;
• zaburzenia hormonalne, np. zespół policystycznych jajników (PCOS), choroby tarczycy, nadczynność kory nadnerczy;
• przewlekły stan zapalny niskiego stopnia, często towarzyszący otyłości.

Insulinooporność często rozwija się na podłożu niezdrowego stylu życia, ale czynniki genetyczne i hormonalne także odgrywają istotną rolę. Wczesna identyfikacja i eliminacja modyfikowalnych czynników ryzyka może pomóc w zapobieganiu lub opóźnianiu rozwoju insulinooporności.

Leczenie insulinooporności

Leczenie takiego stanu powinno składać się z kilku elementów – niekiedy wprowadza się farmakoterapię, ale niemal zawsze zalecana jest regularna aktywność fizyczna, a dieta przy insulinooporności powinna być o niskim indeksie glikemicznym.

Leczenie insulinooporności opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia. Duże znaczenie ma wprowadzenie zbilansowanej diety o niskim indeksie glikemicznym, która ogranicza spożycie cukrów prostych i produktów wysoko przetworzonych. Istotną rolę odgrywa także regularna aktywność fizyczna, która poprawia wrażliwość tkanek na insulinę i wspomaga redukcję nadmiernej masy ciała. 

W niektórych przypadkach, szczególnie przy współistniejącej otyłości lub wysokim ryzyku rozwoju cukrzycy typu 2, lekarz może zalecić zastosowanie leków (takich jak metformina), które zwiększają insulinowrażliwość. Kompleksowe podejście terapeutyczne, obejmujące modyfikacje dietetyczne, wysiłek fizyczny i ewentualną farmakoterapię, pozwala skutecznie kontrolować insulinooporność i zapobiegać jej niekorzystnym konsekwencjom.

W jaki sposób można zapobiegać insulinooporności?

Zapobieganie insulinooporności opiera się na zdrowym stylu życia. Kluczowe elementy to:

• utrzymanie prawidłowej masy ciała – redukcja nadwagi lub otyłości poprzez zbilansowaną dietę i regularną aktywność fizyczną;
• regularna aktywność fizyczna – co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tlenowej (np. szybki spacer, jazda na rowerze) lub 75 minut intensywnej aktywności (np. bieganie, pływanie) tygodniowo, a także trening siłowy 2–3 razy w tygodniu;
• dieta o niskim indeksie glikemicznym, bogata w błonnik – warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, ryby, chude mięso, ograniczenie cukrów prostych i wysoko przetworzonych produktów;
• regularne posiłki, unikanie podjadania – 4–5 zbilansowanych posiłków dziennie, ostatni posiłek nie później niż 2-3 godziny przed snem. Przy braku chęci lub czasu na gotowanie warto skorzystać z cateringu dietetycznego, który zapewni zbilansowane i zdrowe posiłki;
• dobrej jakości sen, zarządzanie stresem – 7–9 godzin snu na dobę, techniki relaksacyjne, medytacja, ograniczenie bodźców przed snem (niebieskie światło z ekranów);
• ograniczenie alkoholu i rezygnacja z palenia tytoniu;
• regularne badania kontrolne – pomiar poziomu glukozy i insuliny, lipidogram, ciśnienie tętnicze, obwód talii.

Profilaktyka insulinooporności powinna rozpocząć się jak najwcześniej, najlepiej już w dzieciństwie, poprzez kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych i aktywnego stylu życia. U osób z podwyższonym ryzykiem (np. z dodatnim wywiadem rodzinnym, otyłością) wskazana jest regularna kontrola metaboliczna i wczesna interwencja w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości.