Dietetyk, psychodietetyk, psycholog czy psychoterapeuta? Do kogo i kiedy należy się zgłosić po pomoc?

Autorką artykułu jest Kaja Toczyska – psycholożka ze specjalnością Neurokognitywistyka i Projektowanie Interakcji Człowkek-Technologia na Uniwersytecie SWPS. Współzałożycielka portalu TwojPsycholog.pl – platformy łączącej osoby poszukujące pomocy psychologicznej ze sprawdzonymi specjalistami zdrowia psychicznego. Portal umożliwia łatwe znalezienie i umówienie wizyty do jednego z 1000 psychologów i psychoterapeutów z całej Polski i online.

Posłuchaj naszego podcastu, w którym gościła Kaja Toczyska:

Istnieje ogromna liczba badań na temat związku między dietą a zdrowiem psychicznym i co najważniejsze, jest to związek silnie dwustronny. Oznacza to, że jakość naszej diety często zależy od tego, jak się czujemy i odwrotnie – to, co jemy, wpływa na samopoczucie. Dlatego, gdy w tych obszarach zaczyna coś szwankować, nie do końca wiadomo, do jakiego specjalisty się zwrócić. Często okazuje się, że współpraca z więcej niż jednym specjalistą może okazać się niezbędna, aby efektywnie pracować nad problemem, z którym się zmagamy. 

Spis treści:

• Wybierz specjalistę odpowiedniego do Twojej sytuacji
• Kto jest kim?
• Psycholog
• Psychoterapeuta
• Dietetyk
• Psychodietetyk
• Do kogo się udać?
• Gdzie szukać wsparcia psychologicznego?

Wybierz specjalistę odpowiedniego do Twojej sytuacji

Jeśli chcesz dowiedzieć się, po jaką pomoc najlepiej sięgnąć, przeczytaj kilka poniższych scenariuszy i zastanów się, które określenie najlepiej pasuje do tego, z czym się zmagasz.

Scenariusz 1: Moje samopoczucie psychiczne jest w ostatnim czasie bardzo słabe (np. obniżony nastrój, dużo stresu, bezsenność lub towarzyszący mi lęk), co przekłada się na moją dietę. Jem nieregularnie lub sięgam po posiłki o niskiej wartości odżywczej, ale brakuje mi motywacji, żeby to zmienić. Do kogo się udać?

Scenariusz 2: Często sięgam po posiłki wysokokaloryczne, niezdrowe, trudno mi utrzymać w ryzach to, co jem. Czuję, że nie panuję nad swoją dietą i nie umiem jej zmienić. Często planuję lub próbuję się odchudzać. Do kogo się udać?

Scenariusz 3: Moje samopoczucie fizyczne jest pogorszone. Czuję np. większe zmęczenie niż zwykle, mam słabszą kondycję, zauważyłem/am nieplanowany wzrost wagi lub lekarz sugeruje, że moje zdrowie poprawi się po zmianie diety. Jestem w dobrym stanie psychicznym i mam motywację do zmiany. Do kogo się udać?

Scenariusz 4: Moje życie kręci się wokół tego, co jem i jak wyglądam. Nadmiernie przejmuję się tym, ile kalorii spożywam lub jak wygląda moje ciało. Myśli związane z jedzeniem powodują we mnie negatywne emocje, z którymi sobie nie radzę. Do kogo się udać?

Czy po przeczytaniu tego czujesz, że jakiś scenariusz jest Ci najbliższy? Jeśli tak, to przeczytaj sekcję dotyczącą tego problemu i proponowanych rozwiązań. Jeśli nie, możesz zapoznać się ze wszystkimi opisami i zastanowić się, jakie rozwiązanie wydaje Ci się najbardziej adekwatne do Twojego problemu. 

Jednak na początek przyjrzyjmy się w ogóle temu, jakie są różnice pomiędzy dietetykiem, psychodietetykiem, psychologiem i psychoterapeutą.

Kto jest kim?

Psycholog

Psycholog to osoba, która ukończyła 5-letnie studia magisterskie na kierunku Psychologia. Może posiadać dodatkowe specjalizacje, np. z psychologii klinicznej, neuropsychologii, psychologii sportu. Do wykonywania zawodu psychologa nie uprawnia ukończenie samych studiów licencjackich, studiów podyplomowych lub kursów.

Psycholog ma przekrojową wiedzę na temat psychiki ludzkiej i funkcjonowania człowieka. Pracą psychologa jest udzielanie wsparcia psychologicznego osobom w kryzysie zdrowia psychicznego lub takim, które szukają możliwości samorozwoju (np. w obszarze relacji, emocji, pracy). W swojej pracy stosuje elementy psychoedukacji, daje wsparcie psychologiczne i pomaga zrozumieć mechanizmy związane z problemem, z którym przychodzi pacjent. Psycholog nie ma kompetencji do leczenia zaburzeń psychicznych (np. depresji, zaburzeń lękowych), jeśli nie posiada dodatkowego wykształcenia w tym obszarze (bycie w trakcie lub ukończenie min. 4/5-letniej szkoły psychoterapii). Jeśli więc zmagasz się z poważniejszymi zaburzeniami zdrowia psychicznego, konieczne będzie wsparcie psychiatry lub psychoterapeuty.

Psychoterapeuta

Psychoterapeuta to specjalista, który jest w trakcie lub ukończył min. 4-5-letnią szkołę psychoterapii. Przeważnie taka osoba posiada także dyplom magistra z psychologii, jednak są od tego wyjątki (np. szkoła psychoterapii Gestalt przyjmuje także osoby po innych studiach). Psychoterapeuta szkoli się w wybranym nurcie (np. poznawczo-behawioralnym, humanistycznym, psychoanalitycznym) lub integrując wiedzę z różnych nurtów (tzw. podejście integratywne). Po ukończeniu szkoły musi odbyć jeszcze określoną liczbę godzin pracy terapeutycznej, aby móc starać się o certyfikat psychoterapeuty (nie każdy psychoterapeuta to robi). Taka osoba powinna jednak pracować pod superwizją, czyli być w regularnym kontakcie z bardziej doświadczonym specjalistą, który konsultuje z nim trudniejsze przypadki oraz pomaga ulepszyć swoją pracę.

Do psychoterapeuty możemy udać się wtedy, gdy potrzebujemy wsparcia psychologicznego, procesu leczenia zaburzeń psychicznych lub zwyczajnie szukamy możliwości samorozwoju. W tym zakresie kompetencje psychologa i psychoterapeuty się pokrywają, jednak do psychoterapeuty częściej udajemy się na terapię długoterminową. Znajdziemy tam także elementy psychoedukacji, ale najwięcej będzie głębokiej pracy indywidualnej, związanej np. ze zmianą schematów myślenia, zaakceptowania i zrozumienia przeszłości czy poprawy funkcjonowania w relacjach. Cele pracy terapeutycznej wyznaczane są indywidualnie podczas pierwszych kilku spotkań na podstawie zrozumienia potrzeb pacjenta i jego problemów.

Dietetyk

Dietetykiem jest specjalistą posiadającym kompleksową wiedzę w zakresie żywienia człowieka i obszarów pokrewnych (m.in. anatomia, biochemia, psychologia).

W Polsce zawód dietetyka nie jest jeszcze uregulowany i z tego powodu warto zapoznać się z doświadczeniem i wykształceniem osoby, do której zamierzamy udać się na wizytę. Dietetykiem może być zarówno osoba po 5-letnich studiach na Uniwersytecie Medycznym, jak i osoba bez żadnego wykształcenia ani kursu w tym kierunku. Minimalnym wymaganiem powinno być ukończenie studiów podyplomowych na kierunku Dietetyki.

Na poziom edukacji dietetyka dobrze jest zwracać szczególną uwagę w przypadku zmagania się z zaburzeniami lub chorobami. W takiej sytuacji absolwent Uniwersytetu Medycznego będzie najlepszym wyborem, ponieważ mamy pewność, że ma za sobą wiele godzin dietetyki klinicznej, praktyk w szpitalach i dysponuje wiedzą z zakresu dietoterapii w różnych chorobach.

Do dietetyka udamy się w sytuacji, gdy z różnych powodów chcemy wprowadzić zmiany w swojej diecie. Bardzo często potrzeba ta wynika z problemów zdrowotnych (np. alergie pokarmowe, choroby przewlekłe), jednak wiele osób szuka także wsparcia w procesie odchudzania lub przybierania na wadze, albo wtedy, gdy po prostu chce wdrożyć zdrowszą dietę.

Psychodietetyk

Psychodietetyk to, tak jak mówi nazwa, osoba posiadająca wiedzę nie tylko w obszarze dietetyki, ale także rozwiniętą wiedzę psychologiczną. Takim specjalistą zostają najczęściej psychologowie, medycy, dietetycy, którzy ukończyli dodatkowe studia podyplomowe z zakresu psychodietetyki. Ponieważ studia podyplomowe są dostępne dla każdego, warto sprawdzić, jakie poprzednie wykształcenie posiada dany specjalista – preferowane są osoby po studiach medycznych, psychologicznych lub z dietetyki.

Celem pracy takich osób jest nie tylko przygotowanie zaleceń dotyczących diety czy aktywności fizycznej, ale przede wszystkim pomoc we wdrażaniu zmian, wypracowaniu zwiększonej akceptacji dla swojego ciała, wypracowania zdrowszego podejścia do jedzenia czy praca na emocjach w celu poprawy ogólnego samopoczucia przekładającego się na nawyki żywieniowe (np. „zajadanie” stresu).

Do kogo się udać?

Jeśli przeczytałeś/aś powyższe opisy zawodów, możesz nadal mieć lekki mętlik w głowie. Nic dziwnego, gdyż wiele kompetencji tych specjalistów się ze sobą przecina. Złota zasada mówi, że jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy, lepiej udać się do jakiegokolwiek specjalisty, niż nie pójść do nikogo. Dobry specjalista zna i przyznaje się do limitu swoich kompetencji i w razie potrzeby skieruje Cię do kogoś innego. Może się też okazać, że na określonym etapie będziesz potrzebował/a różnego rodzaju wsparcia, warto wtedy udać się do różnych specjalistów. 

Jeśli jednak potrzebujesz dowiedzieć się, jak uzyskać najbardziej dopasowaną pomoc do Twoich problemów lub potrzeb, to na podstawie scenariuszy z początku artykułu jesteśmy w stanie zaproponować Ci konkretny plan. Pamiętaj jednak, że są to tylko nasze rekomendacje, a nie stuprocentowe zalecenia.

Scenariusz 1 

Moje samopoczucie psychiczne jest w ostatnim czasie bardzo słabe (np. obniżony nastrój, dużo stresu, bezsenność lub towarzyszący mi lęk), co przekłada się na moją dietę. Jem nieregularnie lub sięgam po posiłki o niskiej wartości odżywczej, ale brakuje mi motywacji, żeby to zmienić.

Po pierwsze to całkowicie normalne, że w stanach pogorszonego nastroju jest nam trudniej zadbać o pewne obszary swojego życia, np. zdrową dietę czy aktywność fizyczną. Nie ma w tym nic złego. Jeśli jednak ten stan się przedłuża, a obniżony nastrój się utrzymuje i wpływa na nasze codzienne funkcjonowanie, warto się temu przyjrzeć i udać do specjalisty. Na obniżony nastrój może mieć wpływ wiele czynników, np. nadmierny stres, wypalenie zawodowe, utrzymujący się lęk, wydarzenia życiowe i kryzysy. Nie należy jednak tego ignorować, gdyż w dłuższym okresie problem może się pogłębić, przeradzając się np. w depresję lub zaburzenia lękowe.

Specjalistą, do którego warto się udać w takiej sytuacji to psycholog lub psychoterapeuta. Będzie on w stanie ocenić, jaka pomoc jest potrzebna i wspólnie z Tobą postara się dotrzeć do korzeni problemu i wypracować plan działania Celem takiej pracy będzie poprawa dobrostanu, co w rezultacie powinno także poprawić funkcjonowanie w takich obszarach jak dieta. 

Dlaczego nie dietetyk lub psychodietetyk? Dlatego, że w tym konkretnym przypadku problemy z dietą to tylko objaw, nie przyczyna. Przyczyna leży głębiej, w ogólnie zaburzonym samopoczuciu. Tak samo, gdy w ścianie mieszkania pojawią się pęknięcia, musimy sprawdzić i w razie potrzeby naprawić jej strukturę, a nie tylko pomalować nową farbą. Jeśli zrobimy tylko to drugie, pęknięcia będą się pojawiać na nowo. Analogicznie, nawet gdyby udało Ci się popracować nad dietą, to bez pracy nad ogólnym samopoczuciem, problemy będą pojawiać się gdzieś indziej, np. w zmniejszonej motywacji do pracy, braku energii czy w zaburzeniach snu. Współpracę z dietetykiem można wdrożyć na późniejszym etapie, gdy już uda się poprawić ogólny dobrostan, ale np. będzie Ci brakowało pomysłów na zdrowe posiłki.

W przypadku, gdy Twoje samopoczucie jest obniżone, ale nie widzisz przyczyny w tym, jak ostatnio funkcjonujesz, konieczne będzie zrobienie przekrojowych badań diagnostycznych. Wiele chorób i problemów fizycznych (np. niedoczynność tarczycy, niedobór witamin) skutkuje pogorszonym nastrojem, więc może okazać się, że w pierwszej kolejności niezbędne będzie dobranie odpowiedniego leczenia.

Scenariusz 2

Często sięgam po posiłki wysokokaloryczne, niezdrowe, trudno mi utrzymać w ryzach to, co jem. Czuję, że nie panuję nad swoją dietą i nie umiem jej zmienić. Często planuję lub próbuję się odchudzać.

Brak samokontroli w jedzeniu to częsty problem. Przyczyn takiego problemu jest wiele – od łatwego i taniego dostępu do wysokoprzetworzonego jedzenia, przez indywidualną tendencję do „zajadania stresu”, czy też ulegania zewnętrznej presji społecznej na to, aby dopasować się do wyobrażonych standardów obrazu ciała i stosowanie nadmiernie restrykcyjnych diet. Takie problemy nie są przeważnie jeszcze kwalifikowane jako zaburzenia odżywiania, ale łatwo w nie wpaść, kontynuując niezdrową relację z jedzeniem i obrazem swojego ciała.

W przypadku, gdy jedzenie zaczyna powodować w nas wyrzuty sumienia i negatywne emocje, koniecznym krokiem może okazać się wizyta u psychodietetyka. Dzięki współpracy z takim specjalistą będziemy mieli możliwość dotrzeć do przyczyny naszych problemów w relacji z jedzeniem, a następnie wypracować nowe, zdrowsze schematy. Psychodietetyk to osoba, która wykorzystuje wiedzę z psychologii, aby pracować z pacjentem nad wdrażaniem nowych nawyków, jednocześnie skupiając się na towarzyszącym temu procesowi emocjom.

W pracy z psychodietetykiem może pojawić się wiele elementów z pracy terapeutycznej, m.in. z nurtu poznawczo-behawioralnego. Psychodietetyk może, ale nie musi ułożyć pacjentowi plan dietetyczny, w zależności od potrzeb i celu pracy osoby, z którą współpracuje. Głównym elementem jednak jest skupienie na wypracowaniu zdrowszych nawyków i przepracowanie negatywnych emocji towarzyszących odżywianiu.

Scenariusz 3

Moje samopoczucie fizyczne jest pogorszone. Czuję np. większe zmęczenie niż zwykle, mam słabszą kondycję albo zauważyłem/am nieplanowany wzrost wagi lub lekarz sugeruje, że moje zdrowie poprawi się po zmianie diety. Jestem w dobrym stanie psychicznym i mam motywację do zmiany.

W przypadku, gdy chęć zmiany diety jest podyktowana kwestiami zdrowotnymi, wtedy należy udać się do dietetyka. Taki specjalista ma przekrojową wiedzę na temat żywienia człowieka, w tym m.in. doboru odpowiedniej diety pod kątem problemów medycznych. Podczas pracy z dietetykiem otrzymamy indywidualny plan dietetyczny wraz z dokładnymi zaleceniami co do jego stosowania. Wszystko to poprzedzone jest wyczerpującym wywiadem z pacjentem. Dietetyk może wymagać od nas dostarczenia także wyników różnych badań diagnostycznych.

Przeważnie spotkania z dietetykiem odbywają się kontrolnie co jakiś czas, a na spotkaniach rozmawia się o tym, jak sprawdza się dany plan, czy należy dokonać w nim jakichś modyfikacji, czy pojawiły się jakieś problemy i pytania w trakcie jego stosowania i przede wszystkim czy zachodzą zauważalne, pozytywne efekty.

Z dietetykiem możemy współpracować też w każdej sytuacji, w której pracujemy ze specjalistą zdrowia psychicznego (psychologiem, psychoterapeutą, psychiatrą).

Scenariusz 4

Moje życie kręci się wokół tego, co jem i jak wyglądam. Nadmiernie przejmuję się tym, ile kalorii spożywam lub jak wygląda moje ciało. Myśli związane z jedzeniem powodują we mnie negatywne emocje, z którymi sobie nie radzę.

Taki scenariusz może wskazywać na zaburzenia odżywiania (np. anoreksję, bulimię) lub obrazu własnego ciała (np. dysmorfofobię). W takim przypadku potrzebna będzie pomoc psychologiczna, najlepiej psychoterapeuty wykwalifikowanego w obszarze zaburzeń odżywiania oraz dodatkowe wsparcie psychiatry. Sposób odżywiania jest tutaj wynikiem głębszych problemów, nad którymi będzie niezbędna długoterminowa praca.

Zaburzenia odżywiania to problem, który dotyka ok. 8-9% społeczeństwa, z czego ponad dwukrotnie częściej kobiet, niż mężczyzn. Ich przyczyna jest złożona. Częściowy wpływ może mieć tutaj genetyka, jednak dużą rolę odgrywają czynniki indywidualne, takie jak np. niska samoocena, podatność na stres, trudności w rozładowywaniu emocji, czy sposób wychowania i komunikaty przekazywane przez otoczenie na temat ciała. 

Proces leczenia zaburzeń odżywiania jest przeważnie długotrwały, wieloletni. Potrzebna jest tutaj głęboka praca terapeutyczna, która pomoże zrozumieć mechanizmy stojące za tym zaburzeniem, a następnie wesprze pacjenta/pacjentkę w procesie leczenia, m.in. poprzez modyfikację schematów poznawczych, pracę nad obrazem swojego ciała i samooceną. Z tego powodu niezbędnym specjalistą jest właśnie psychoterapeuta. Jednak ze względu na złożoność tego zaburzenia, potrzebne może być także wsparcie m.in. psychiatry, dietetyka, endokrynologa, ginekologa. 

Gdzie szukać wsparcia psychologicznego?

Jeśli chcemy skorzystać ze wsparcia psychologa, psychoterapeuty lub psychodietetyka, warto szukać takich osób na sprawdzonych portalach, które weryfikują kompetencje tych specjalistów. Takim miejscem jest np. platforma TwójPsycholog, na której możemy umówić wizytę do ponad 1000 specjalistów zdrowia psychicznego z całej Polski lub online. Mamy także możliwość skorzystania ze specjalnego Formularza Doboru Specjalisty, który na podstawie krótkiego testu zaproponuje nam specjalistów najbardziej dopasowanych do naszych potrzeb.

Jeśli zdecydujemy się szukać samodzielnie (np. przez social media lub polecenia znajomych), warto zwrócić uwagę na dyplomy i wykształcenie, jakie posiada specjalista, do którego chcemy się udać. Mamy prawo zażądać przedstawienia dokumentów poświadczających kompetencje w zakresie pomocy psychologicznej. Warto też dopytać, czy dana osoba pracuje pod superwizją.