Dieta GAPS – co to jest i dlaczego wzbudza kontrowersje?

Obiecuje poprawę zdrowia jelit i wsparcie w leczeniu wielu chorób i zaburzeń, od alergii po autyzm. Jednocześnie środowisko medyczne ostrzega przed jej restrykcyjnością i brakiem dowodów naukowych. Wyjaśniamy, na czym polega dieta GAPS i dlaczego jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych planów żywieniowych.

Czym jest dieta GAPS?

Dieta GAPS (Gut and Psychology Syndrome) jest programem żywieniowym zaprojektowanym w celu wsparcia zdrowia jelit. Inna jej nazwa to dieta zespołu psychologiczno-jelitowego. Została stworzona przez dr Natashę Campbell-McBride na podstawie badań dotyczących korelacji pomiędzy stanem układu pokarmowego a zdrowiem psychicznym. Swoje wnioski autorka oparła na wieloletnich obserwacjach pacjentów z zaburzeniami psychicznymi oraz neurologicznymi. Według niej zmagali się również z nieprawidłową pracą jelit. 

Dr Campbell-McBride swoje obserwacje zawarła w publikacji „Zespół psychologiczno-jelitowy – naturalne metody leczenia autyzmu, ADHD, dysleksji, dyspraksji, depresji i schizofrenii”. Nowy model żywienia ma łagodzić ich objawy. Głównym celem diety GAPS jest wsparcie zdrowia jelit poprzez eliminację potencjalnie szkodliwych produktów (przede wszystkim węglowodanów złożonych) i skupienie się na pokarmach bogatych w probiotyki i składniki odżywcze. Jest to dieta restrykcyjna, dlatego nie zaleca się wprowadzania jej na własną rękę. Oprócz tego autorka zakłada stałą zmianę nawyków żywieniowych. Nawet po zakończeniu diety nie zaleca się powrotu do spożywania produktów przetworzonych.

Jakie są główne założenia diety GAPS?

Jednym z głównych założeń diety GAPS jest przekonanie, że zdrowie jelit ma bezpośredni wpływ na zdrowie całego organizmu. Dieta zakłada eliminację wszystkich źródeł przetworzonych węglowodanów, takich jak cukry i skrobie, a zamiast tego koncentruje się na spożywaniu fermentowanych produktów, np. kiszonej kapusty czy sfermentowanych produktów mlecznych.

Innym ważnym elementem diety GAPS jest spożywanie dobrej jakości mięsa, ryb oraz jaj. Zaleca się gotowanie bogatych w kolagen bulionów na kościach i wywarów warzywnych (warzywa można spożywać zarówno gotowane, jak i surowe). Wierzy się bowiem, że takie buliony mają właściwości lecznicze, pomagając w naprawie i regeneracji błony śluzowej jelit. Ponadto dieta zakłada unikanie produktów zawierających gluten i kazeinę, co może dodatkowo wspierać zdrowie jelit.

Komponowanie diety GAPS – co jeść, a czego unikać?

Dieta GAPS nie jest odpowiednia dla wegetarian oraz wegan, ponieważ opiera się na mięsie oraz produktach pochodzenia zwierzęcego. Lista dozwolonych produktów jest więc naprawdę krótka.

Produkty dozwolone:	Produkty zakazane:
ekologiczne mięso (również to uważane za tłuste);ryby i skorupiaki (niebędące drapieżnikami);jaja (przynajmniej 3 dziennie);warzywa (poza tymi bogatymi w skrobię) oraz ich kiszonki;sfermentowane produkty mleczne;orzechy (nieprzetworzone, bez przypraw);napoje roślinne;czosnek;sól himalajska i morska.	cukier oraz syropy (np. klonowy i kukurydziany);sztuczne słodziki;pieczywo;słodkie przekąski (czekolada, batony, cukierki itp.);gotowe produkty wysoko przetworzone;alkohol;ryż oraz kasze;warzywa z dużą zawartością skrobi oraz zawierające je przetwory;mleko (poza sfermentowanymi przetworami mlecznymi);rośliny strączkowe;soja i przetwory sojowe;kawa i herbata.

Przykładowy jednodniowy jadłospis w diecie GAPS

Co można jeść podczas pełnej diety GAPS? Posiłki należy planować bardzo starannie, pilnując, by nie zawierały zakazanych produktów. Poniżej znajduje się propozycja jadłospisu na jeden dzień:

• śniadanie: domowy bulion z dodatkiem kawałków mięsa i warzyw (marchewka, seler, pietruszka), kefir z migdałami lub innymi dozwolonymi orzechami;
• II śniadanie: pasta z awokado, doprawiona solą himalajską, podana z warzywami (np. marchewka i ogórek pokrojone w słupki);
• obiad: papryki nadziewane mięsem mielonym, sałatka z sałaty, ogórka, oliwek, skropiona oliwą z oliwek;
• podwieczorek: kromka domowego chleba (pieczonego zgodnie z zasadami GAPS) posmarowana awokado;
• kolacja: placki z kalafiora serwowane z domowym sosem tzatziki na bazie jogurtu naturalnego, kiszona kapusta jako dodatek probiotyczny.

Jak wprowadzić dietę GAPS? Etapy

Wprowadzenie diety GAPS wymaga stopniowego podejścia i składa się z sześciu etapów.

1. Wiele osób uważa start za najtrudniejszy, opiera się bowiem przede wszystkim na domowych wywarach mięsnych, soku z fermentowanych warzyw oraz domowym jogurcie i kefirze;
2. Do pokarmów spożywanych w pierwszym etapie można dodać gulasze warzywne oraz mięsne, duszone ryby, a także surowe żółtka (najlepiej z jaj pochodzących z ekologicznych ferm). Należy zwiększać ilość jedzonych warzyw oraz przetworów mlecznych (fermentowanych), a także pić więcej soku z kiszonej kapusty;
3. Można jeść awokado, kiszone warzywa, a także potrawy na bazie jajek, np. sadzone lub jajecznica z warzywami;
4. W czwartym etapie wprowadza się pieczone mięso z warzywami, a także tłoczoną na zimno oliwę z oliwek. W jadłospisie mogą znaleźć się wtedy świeże soki warzywne oraz domowy chleb pieczony zgodnie z zaleceniami GAPS (zwykle używa się do tego mąki orzechowej);
5. W tym etapie wprowadza się surowe warzywa oraz jabłko (np. pod postacią purée);
6. W ostatnim etapie można stopniowo wprowadzać owoce (w tym suszone) oraz miód.

Zakładane efekty diety GAPS

Osoby decydujące się na dietę GAPS często obserwują wiele korzyści. Poprawa funkcjonowania układu pokarmowego, lepsze trawienie, zredukowane objawy nietolerancji pokarmowej i alergii to tylko niektóre z nich. Dodatkowo, dzięki wzmocnieniu bariery jelitowej, wiele osób dostrzega pozytywny wpływ diety na funkcjonowanie układu nerwowego.

Wiele osób decyduje się na dietę GAPS w nadziei na poprawę zdrowia psychicznego. Istnieją dowody sugerujące, że zdrowie jelit może wpływać na zdrowie mózgu, co tłumaczy, dlaczego dieta może pomóc w łagodzeniu objawów takich schorzeń, jak depresja czy lęk. GAPS należy jednak do diet restrykcyjnych i nie można jej wprowadzać na własną rękę. Warto wcześniej zasięgnąć opinii lekarza oraz dietetyka.

Dieta GAPS – kontrowersje, które się z nią wiążą

W środowisku medycznym i dietetycznym dieta GAPS wzbudza liczne kontrowersje, głównie z powodu braku wiarygodnych dowodów naukowych, które potwierdzałyby jej skuteczność w leczeniu chorób neurologicznych, psychicznych czy autoimmunologicznych. Większość doniesień o jej pozytywnym działaniu opiera się na obserwacjach autorki, dr Natashy Campbell-McBride, oraz subiektywnych relacjach pacjentów. Nie jest to uznawane za wystarczającą podstawę w medycynie opartej na faktach. 

Eksperci zwracają uwagę, że dieta jest wyjątkowo restrykcyjna i poprzez eliminację całych grup produktów, takich jak zboża czy warzywa skrobiowe, stwarza wysokie ryzyko niedoborów pokarmowych. Najczęściej wskazuje się na możliwe braki błonnika, co może prowadzić do zaparć, oraz witamin z grupy B. Z tego powodu dieta GAPS jest uznawana za jedną z najgorzej ocenianych w rankingach diet, a specjaliści przestrzegają przed jej stosowaniem bez konsultacji z lekarzem lub dietetykiem.

Przeciwwskazania do stosowania diety GAPS

Ze względu na swój wyjątkowo restrykcyjny charakter i ryzyko niedoborów pokarmowych, dieta GAPS nie jest odpowiednia dla każdego. Istnieje kilka grup osób, które bezwzględnie powinny jej unikać lub zachować szczególną ostrożność. Główne przeciwwskazania do stosowania diety GAPS to:

• ciąża i karmienie piersią – w tych okresach zapotrzebowanie na składniki odżywcze jest zwiększone, a restrykcje mogą prowadzić do niedoborów szkodliwych dla matki i dziecka;
• choroby przewlekłe – pacjenci ze schorzeniami nerek, wątroby czy chorobami metabolicznymi, takimi jak cukrzyca;
• zaburzenia odżywiania – osoby zmagające się z anoreksją lub bulimią nie powinny stosować tak ograniczającego planu żywieniowego;
• niedowaga – dieta nie jest zalecana dla osób ze zbyt niską masą ciała;
• alergie pokarmowe – osoby z alergią na dozwolone w diecie produkty, np. jaja czy orzechy, muszą zachować szczególną ostrożność.

Lekarze i dietetycy podkreślają, że przed rozważeniem wprowadzenia diety GAPS niezbędna jest konsultacja ze specjalistą, który oceni indywidualny stan zdrowia i potencjalne ryzyko.